Samarqand qishloq xo’jalik instituti qishloq xo’jaligini mexanizatsiyalash va mahsulotlarni qayta ishlash fakulteti «Umumiy texnika fanlari va hayot faoliyati xavfsizligi»

Rangli metalllr va ularning kotishmdlarini payvandlash 
Ma’lumki, rangli metallar va ularning qotishmalarini pay- pandlashda yuzalarida 
yuqori temperaturada suyuqlanadigan oksidlarning borligi, elsktr va issiqlikni yaxshi 
o‘tkazishi, kiziganda murtlashishi, metall vannaning aktiv oksidlanishi va gazlarni (0
2
, 
N
2
) yutshi kabi xususiyati sifatli choklar xosil qilishda ayrim kiyinchnliklar tug‘diradi. 
Shu sababli payvandlashda turli tadbirlar ko‘rishga tug‘ri keladi. 
Mis va unnng qotishmalarnnn payvandlash 
Mis kizdirilganda bir tomondan kislorod bilan oksidlar (Cu
2
0 va SuO),
IK IN CH I
tomondan evtetnka (Su
2
—Su) hosil bo‘ladi. Misning kristallanishida evtetika donlar 
chegaralarida joylashnb misni murtlashtiradi. Xosil bo‘luvchi ichki zo‘riqish kuchlari 
misning darz ketishiga sabab bo‘ladi. Unda erigan gazlar ayniqsa N
2
chokda govaklar 
hosil qiladi. Shu sababli payvandlanuvchi zagotovka qalinligiga, shakliga va payvand 
chok harakternga ko‘ra payvandlash usuli belgilanadi. Masalan, gaz alangasida yupqa 
mis va uning qotishmalarini payvandlashda alanga kuvvati po‘latlarni payvandlashga 
qaraganda 1,5—2 marta katta olinadi, bu esa yuqori tezlikda payvandlashga imkon 
beradi. Agar payvandlanuvchi listlarning qalinligi 5—6 mm dan ortiq bo‘lsa, 
payvandlashdan avval ular 250—300
o
C temperaturagacha qizdiriladi. Bunda 
payvandlash snimi sifatida toza mis simlardan, flyus sifatida quruq bura (Na
2
B
4
O7) 
yoki 70% bura va 30% borat kislotadan (N
3
VO
3
) aralashmadan foydalaniladi. Kukun 
yoki pasta holidagi flyuslar zagotovkalar va payvandlash simi sirtiga sepiladi yoki 
surtiladi. Payvandlashda flyus mis oksidlarini o‘zi bilan bog‘lab shlakka o‘tadi. Mis va 
uning qotishmalarini ko‘mir elektrodlar bilan dastaki va avtomatik payvandlash ham 
mumkin. Dastakn payvandlashda payvandlash simi sifatida qalayli yoki kremniyli 
bronzalardan, flyus sifatida esa buradan foydalaniladi. Payvandlash yoyda uzgarmas 
tokda, to‘rri qutbli ulab bajariladi. 
Metall elektrodlar bilan payvandlashda elektrod mis sterjsendan iborat bulib, 
maxsus qoplama bilan qoplangan bo‘ladi. Payvandlash kalta yoyda, o‘zgarmas tokda, 
teskari qutbli qilib bajariladi. Latunni payvandlashda esa zaharli pux bug‘i ajralishi 
chokning korroziyabardoshligi va puhtaligini kamaytiradi. SHu sababli ularni yaxshisi 
himoya gazlar muhitida volfram elektrodda latun sim bilan payvandlagan ma’qul. 
Atsetilen- kislorod alangasida payvandlashda flyus sifatida borat angidrid (V
2
O
3
) 
ishlatiladi. Bunda borat angidrid rux bug‘larnni bog‘laydi. 
Qalayli bronzalarni atsetilen-kislorod alangasida yoki himoya gazlar muhitida elektr 
yoyi yordamida payvandlash mumkin. Bunda payvandlash simi sifatida fosforli 
bronzadan foydalaniladi. Payvandlash metall o‘rindiqda bajarilmog‘i lozim.