15 mavzu. Kukun materiallardan buyumlar tayyorlash

15 MAVZU. KUKUN MATERIALLARDAN BUYuMLAR TAYYoRLASh.

15.1. Metall kukunlarni olish. Aralashmani tayyorlash. Sovuq va issiq holda presslash.

15.2. Gidrostatik presslash. Prokatlash.
15.3. Zagotovkalarni termik ishlash va yakunlovchi ishlov berish.
15.4. Kukun materiallardan yasalgan detallarga qo‘yiladigan asosiy texnologik talablar.

15.1. Metall kukunlarni olish. Aralashmani tayyorlash. Sovuq va issiq holda presslash.

Metall va nometall materiallar kukunlaridan turli xil detallar
tayyorlash texnologik usuliga kukun metallurgiyasi deyiladi. Bu usulda
tayyorlangan detallar (sirpanish podshipniklar, silindrik va konus
tishli shesternyalar, kirya asboblari, keskichlar kallaklariga mahkam
o‘rnatiladigan qattiq qotishma plastinkalari va boshqalar) turli xos-
sali bo‘lishi bilan birga, bir tomondan geometrik shakl va o‘lchamlari
aniq, yuza g‘adir-budirligi kichik bo‘ladi, qimmatbaxo metallar tejaladi, qo‘shimcha ishlovlar talab etmaydi, yuqori malakali ishchiga zaruriyat bo‘lmaydi, ish unumi yuqori va boshqa shunga o‘xshash ko‘rsatkichlarga ega bo‘ladi, ikkinchi tomondan quyma va bosim bilan ishlashda olingan detallardan farkli o‘laroq tarkib notekisligi, kirishuv bo‘shlig‘i, darz ketishlar bo‘lmaydi, uchinchi tomondan an’anaviy usullarda olib bo‘lmaydigan VK, TK tipli qattiq qotishmalar olinadi. Chunki bunday qotishmalar tarkibida W, Mo, Nb kabi metallarning suyuqlanish temperaturasi juda yuqoridir.
Arxeologik materiallardan ma’lumki, eramizdan bir necha asr
muqaddam yashagan Misr hukmdori fir’avn Tutamxamon tobutiga qo‘yilgan xanjar sirti oltin kukuni bilan qoplangan ekan. Bu qadimda odamlar kukun metallurgiyasidan foydalanish yo‘llari bilan tanish bo‘lganliklaridan dalolat beradi.
1827 yili rus injenerlari P.G. Sobolevskiy va V.V. Lyubinskiylar platina kukunidan tangalar tayyorlaganlar va ular bu sohaning keng imkoniyatlarini ko‘rsatib, nazariy asoslarini ham yaratganlar.
Bu istiqbolli texnologik usul uzoq yillar davomida turli sabablarga ko‘ra sanoatda joriy etilmagan. Faqat XX asr boshlaridagina mashinasozlik korxonalarida bu usul qo‘llana boshlandi. Hozirda maxsus sexlar ishlab turibdi va bu usulda detallar tayyorlash hajmi tobora ortmokda.

Kukun materiallardan detallar tayyorlash texnologik jarayonini umumiy tarzda quyidagi bosqichlarga ajratish mumkin:

1. Kukun materiallari tayyorlash.
2. Kukunlardan kutilgan tarkibli shixta olish .
3. Ma’lum mikdordagi shixtani pressformaga kiritib presslash.
4. Olingan buyumga zarur xossalar berish uchun ularni termik ishlash.
5. Zaruriyatga ko‘ra, masalan, sirpanish podshipniklar, kirya asboblarga qo‘shimcha ishlovlar (g‘ovaklarini moyga to‘ldirish, kalibrlash, va boshqalar) berish.