Samarqand qishloq xo’jalik instituti “qishloq xo‟jaligi mahsulotlarini tayyorlash, saqlash va qayta ishlashni tashkil etish” kafedrasi

001.429.011.BMI. 2015 y. 

---

chizma. 6A-12M markali shnekli tozalagich sxemasi
chizma. ChX-3M-2 markali kolosnik arrali tozalagich sxemasi 
Separator va tosh tutgichlar 
Paxta tolasi va chigit sifatini yaxshilash hamda ularga aralashgan iflos 
jismlarni kamaytirish tozalash mashinalarini va jinlarni normal ishlatishga bevosita 
bog‟liqdir. Jinlarning to‟xtovsiz va samarali ishlashi uchun chigitli paxtadagi og‟ir 
jismlarni oldindan ajratib olish lozim. Chigitli paxtaga aralashgan og‟ir jismlar 
(tosh, kesak, latta parchalari va h.k) texnologik mashinalarning ish organlariga, 
ayniqsa jin, linterlarning arrali barabanlari tishlariga zarar etkazib, mahsulot 
sifatini va mashinalarning ish unumini pasaytiradi. Yot jismlar texnologik 
mashinalarga zarar etkazish bilan birga ish vaqtida yong‟in chiqarish havfini ham 
tug‟diradi. Shuning uchun texnologik prosess sxemasiga og‟ir jismlarni tutib 
oladigan moslamalarni qo‟shib qo‟yish shartdir. Og‟ir jismlarni tutib oluvchi 
moslamalar texnologik prosesslardagi o‟rniga qarab ikki guruxga bo‟linadi: 
pnevmotransport trubasiga separatordan oldin liniyaga o‟rnatiladigan moslamalar 
va separatordan keyin liniyadan tashqarida o‟rnatiladigan moslamalar guruhi. 
 
Chigitli 
paxtani 
iflosliklardan 
tozalash 
samaradorligi 
mashina 
ish 
Bajardi 
Rahbar 
Yusupov A 
Siddiqov A 
001.429.011.BMI. 2015 y. 

---

organlarining chigitli paxtaga ta‟sir etish usuliga: to‟rli sirt yoki kolosnik ustida 
chigitli paxtani silkitish, tozalash vaqtida havo oqimining aralashishi, qoziqchalar 
yoki plankalarning chigitli paxtaga dinamik ta‟siri, arrali barabanlarning chigitli 
paxta bo‟lakchalarini qanday titkilab, tarashiga bog‟liq. Tozalash mashinalari ish 
organlarining chigitli paxtaga ta‟siri o‟z navbatida bir qator sabablarga: tozalash 
mashinasining ish unumiga, ish qismlarining aylanish tezligiga, ish qismlari 
orasidagi texnologik zazorlariga, ularning konstruksiyasiga, chigitli paxtaning 
nechanchi marotaba tozalanishiga va hokazolariga bog‟liq bo‟ladi. 
Paxta tozalash zavodlaridagi ikki batareyali tozalash sexi har batareyasida 
oltita arrali barabanli tozalagich (ChX-3M-2)dan, ikkita shnekli tozalagich (6A-
12M), bitta separator (SS-15M), bitta elevator (EX-15M) dan ibrat bo‟ladi. 
Tozalashga mansub chigitli paxta pnevmotransport yordamida separatorga 
uzatiladi, shunda u UTM-15 tosh tutgichdan o‟tadi va yirik aralashmalardan 
tozalanish uchun arrali barabanli tozalagichlarning taqsimlovchi shnekiga 
uzatiladi. Undan chiqqan paxta yig‟uvchi shnekda to‟planib qiya shnek orqali 
mayda iflosliklardan tozalanish uchun shnekli tozalagichlarga uzatiladi. Paxtada 
yirik aralashmalar bo‟lmasa uni arrali barabanli tozalagichlardan o‟tkazilmasa ham 
bo‟ladi. 
Ishlab chiqarishda mayda aralashmalardan tozalovchi 6A-12M1, OXB-10M, 
SCh va yirik aralashmalardan tozalovchi mashinalar – ChX-3M1, «Mehnat» va 
RX-1 rusumli mexanizmlar keng qo‟llaniladi. 
Chigitli paxtani tozalovchi mashinalar 1-2–sortli paxtaning iflosligini 0,6-0,7 
% gacha, 3 va 4 sortli paxtalarni esa 1,0-1,5 % gacha kamaytirishi kerak bo‟ladi.