Taqsimlash kanali - bu tovar ishlab chiqaruvchidan iste’molchilarga yetib borguncha bosib o’tadigan yo’ldir. U tufayli tovar va xizmatlar hamda ulardan foydalanish istagida bo’lganlarni vaqt, joy va egalik huquqiga oid o’zilishlar bartaraf etiladi.24 Ularning quyidagi turlarini ko’rsatish mumkin:
tovarlarni o’z mamlakatidagi tovarni sotib olgandan so’ng uni chet ellik iste’molchilarga qayta sotuvchi vositachilarga sotish (bilvosita eksport);
tovarlarni chet eldagi vositachi yoki yakuniy iste’molchi bo’lishi mumkin bo’lgan iste’molchilarga sotish (bevosita eksport);
tovarlarni integratsiya va qo’shma faoliyat asosida yoki mustaqil ravishda chet elda ishlab chiqarish va sotish.
Ishlab chiqaruvchilarning katta qismi bozorga o’z tovarlarini vositachilar orqali taklif qiladi. Vositachilar orqali harakat qilganda foydaning bir qismi yo’qotilishiga qaramay, vositachilardan foydalanish tovarning ochiqligini ta’minlash va uni maqsadli bozorga yetkazib berish samaradorligining yuqoriligi bilan izohlanadi. O’z aloqalari, tajribalari, ixtisoslashuvi va faoliyat miqyosining kengligi bilan vositachilar firmalarga ularning bir o’zi erishishi mumkin bo’lgandan ko’proq foyda olish imkonini beradi.
1-chizma. Taqsimlash kanalini strukturasi Taqsimot kanallari bir qator juda muhim funksiyalarni bajaradi:
marketing tadqiqotlarini o’tkazadi;
ayirboshlashni rejalashtirish va yengillashtirish uchun zarur bo’lgan axborot to’plashni amalga oshiradi;
mahsulotni harid qilish va sotish shartlarini (fakt bo’yicha, pulini oldindan to’lash, konsignatsiya) belgilab beradi;
sotuvni rag’batlantiradi;
doimiy haridorlar bilan aloqa o’rnatadi va qo’llab-quvvatlaydi;
narxlarni muvofiqlashtiradi.
Birinchi bo’g’in – sotuvchi tashkilotning shtab-kvartirasi bo’lib, taqsimlash kanallari ishini nazorat qiladi va shu bilan bir paytda o’zi ham kanalning bir qismi hisoblanadi.
Ikkinchi bo’g’in – davlatlararo kanallar tovarni chet el mamlakatlari chegarasigacha yetkazib berishni ta’minlaydi.
Uchinchi bo’g’in – davlatdagi ichki kanallar tovarning mamlakat chegarasidan olib kirilgandan so’ng yakuniy iste’molchilarga yetkazib berilishini ta’minlaydi. Turli mamlakatlarning ichki kanallari bir-biridan ko’p jihatlari bilan farqlanadi. Har bir mamlakatga xizmat ko’rsatuvchi vositachilar turi va sonida katta farqlar mavjud.
Taqsimot kanalini a’zolari bir qator juda muhim vazifalarni bajaradi.
Tadqiqot ishi – ayirboshlashni rejalashtirish va yengillashtirish uchun zarur bo’lgan ma’lumotlarni to’plash.
O’tqazuvni rag’batlantirish – tovar to’g’risida nasihatomuz kommunikatsiyalarni yaratish va tarqatish.
Aloqalarni o’rnatish – potensial haridorlar bilan aloqalarni yo’lga qo’yish va qo’llab-quvvatlash.
Muzokaralarni o’tkazish – narx va boshqa shartlarni kelishib olishga harakat qilish.
Tovar harakatlanishini tashkil etish – tovarni transportirovka qilish va omborlarga joylashtirish.
Moliyalashtirish– kanalning faoliyat ko’rsatishi uchun sarflanuvchi harajatlarni qoplash uchun mablag’larni topish va ulardan foydalanish.
Tavakkalchilikni qabul qilish – kanalning faoliyat ko’rsatishi uchun javobgarlikni o’z zimmasiga olish.
Tovar harakatlanishi harajatlari ko’pincha bir-biri bilan teskari proporsional bog’liq bo’ladi.
Transport-ekspeditsiya xizmati boshqaruvchisi imkoni bo’lgan barcha hollarda tovarni samolet orqali emas, balki temir yo’l transporti vositasida yetkazib berishni ma’qul ko’radi. Bu firmaning transport harajatlarini qisqartirishga xizmat qiladi. Biroq temir yo’l transporti tezligining pastligi sababli aylanma kapitali uzoqroq band bo’lib qoladi, bundan tashqari, tovarlarni bu tarzda yetkazib berish mijozlarni tovarlarni qisqa muddatda yetkazib berishni taklif qilayotgan raqobatchilardan sotib olishga majbur qiladi.
Harajatlarni iloji boricha kamaytirish uchun tovarni jo’natish bo’limi arzon konteynerlardan foydalanadi. Bu esa tovarning yo’l davomida zararlanishiga sabab bo’ladi va iste’molchilarning noroziligini keltirib chiqaradi.
Tovar zahiralari bo’limi boshqaruvchisi tovar-moddiy zahiralarini saqlash harajatlarini qisqartirish uun ularni kam miqdorda ushlab turishni afzal ko’radi. Biroq bunda tovarning ombor va do’konlarda bo’lmaslik holati tezlashadi, qog’ozbozlik ishlari ko’payadi, rejalashtirilmagan tovar mahsulotlarini ishlab chiqarish va uni o’z vaqtida yetkazib berish uchun qimmatli vositalardan foydalanish zarurati yuzaga keladi.
