Samarqand davlat

6. Distorsiya

 

 

Distorsiya  nuqta  tasvirini  buzilishiga  olib  kelmaydi,  balki  u 

nuqtalar konfiguratsiyasini, ya’ni o‘zaro vaziyatini buzadi.

 

Bosh  o‘qdan  burchak 

Ѳ

  ga  chetlashgan  cheksiz  uzoqlashgan 

obyekt tasvirini beruvchi linza L ni faraz qilaylik. Tasvir optik markaz 

C 

dan

 

 

’ =FtgѲ

 

 masofada hosil bo‘lishi kerak edi, aslida tasvir

 

 

 

        

” =FtgѲ

(1+

 E

tg

2

 Ѳ)=

 

FtgѲ

 

+

 E

Ftg

3

 Ѳ

 

 =

  

’ +

 

 

 

  

’

3

.          (4.18)

 

masofada  hosil  bo‘ldi.  Ilgari  burchak  Ѳ  dan  farqlanuvchi  tg  Ѳ  tu-

shunchasi kiritilgan edi, biz uni normal distorsiya deb ataymiz.

 

 

---

 

Sferani  tekislikga  proyeksiyalash  bilan  bog‘liq  geometrik 

mulohazalardan  kelib  chiqadigan  fotografik  astrometriya  formula-

larining  barchasi  normal  distorsiyani  to‘liq  hisobga  olsa,  anomal 

distorsiyani  umuman  hisoblash  imkoni  yo‘q,  chunki  u  turli  optik 

sistemalarda  nafaqat  koeffitsiyent  qiymati  E  jihatidan,  balki  ishoralari 

ham  (E

  0)  turlicha  bo‘ladi.  Kichik  maydonlarda,  masalan  normal 

astrograflaming  2°  x  2°  maydonlarida  distorsiya  sezilarli  emas,  biroq 

uni  bartaraf  etishning  maxsus  choralari  ko‘rilmasa  5°  x  5°  va  undan 

katta maydonga ega  keng  burchakli astrograf obyektivlarida distorsiya 

ancha kuchli bo‘lishi mumkin. Zonal astrograf 

(D =

 160 

mm, F= 

206

 

sm, 

maydon 5° x 5°) yoki AFR-1 asboblarida

 (D = 

240

 mm, F= 

230

 

sm, 

maydon  6°  x  6°)  o‘matilgan  Ross  turidagi  simmetrik

 

astrografik 

obyektivlar  distorsiyasi  deyarli  nolga  teng.  Bunday  murakkab 

sistemalarda  distorsiya  aynan 

~

Ѳ

3

  qonuniyatga  bo‘ysunmasligi 

mumkin,  unda  uning  tadqiqi  ancha  qiyinlashadi.  Fokal  teleskopik 

sistemalarda obyektiv distorsiyasi uncha katta bo‘lmaydi, chunki ularda 

burchak Ѳ katta emas; okulyar kattagina distorsiyani kiritishi mumkin, 

lekin  u  unchalik  xavfli  emas,  chunki  undagi  distorsiya  bir  vaqtning 

o‘zida ham tasvimi, ham mikrometr ipini buzadi. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

                                      

xulosa 

      Sifatli tasvirni olish uchun monoxromatik va xromatik aberatsiyalar 

kichik bo'lishi kerak. Odatda ba'zi bir murosali yechim tanlanadi, 

chunki umumiy holatda barcha turdagi abratsiyalarni bir vaqtning 

o'zida yo'q qilish mumkin emas. Ko'pincha tanlangan to'lqin uzunligi 

uchun xromatik aberatsiyadan xalos bo'lish kifoya. Ushbu to'lqin 

uzunliklarini tanlash tabiiy ravishda ma'lum bir optik tizimning 

maqsadiga bog'liq ; masalan, fotografik linzalar, vizual kuzatish uchun 

ishlatiladigan asboblardan farqli o'laroq, odatda spektrning ko'k uchiga 

yaqin ranglar uchun "akromatizatsiyalanadi", chunki oddiy fotosurat 

plitasi inson ko'ziga qaraganda spektrning ko'k mintaqasiga nisbatan 

sezgirroqdir. Albatta, ikkita to'lqin uzunligi uchun akromatizatsiya rang 

xatosini to'liq bartaraf etmaydi. 

 Ilgari,  Zaydelning  beshta  buzilishidan  uchtasi  (sharsimon, 

koma  va  astigmatizm)  tasvirning  ravshanligini  buzishi  aniqlangan 

edi. Qolgan ikkitasi (maydon egri va buzilish) uning holati va shaklini 

o'zgartiradi. Umuman  olganda,  barcha  boshlang'ich  aberatsiyalardan 

ham,  yuqori  darajadagi  tartibsizliklardan  ham  erkin  tizim  qurish 

mumkin  emas; shuning  uchun  har  doim  ularning  nisbiy  qadriyatlarini 

hisobga  oladigan  mos  keladigan  echim  izlash  kerak. Ba'zi  hollarda, 

Seidel  abrations  sezilarli  darajada  kamayishi  tufayli  kamayishi 

mumkin. Boshqa  hollarda,  abrations  boshqa  turlari  paydo  bo'lishiga 

qaramasdan,  ba'zi  bir  abrationsni  butunlay  yo'q  qilish  kerak. Masalan, 

teleskoplarda koma butunlay yo'q qilinishi kerak, chunki agar u mavjud 

bo'lsa,  rasm  asimmetrik  bo'ladi  va  pozitsiyaning  barcha  nozik 

astronomik  o'lchovlari o'z  ma'nolarini  yo'qotadi . Boshqa  tomondan, 

ba'zi  bir  egrilik  va buzilishlarning  mavjudligi  nisbatan  zararsizdir, 

chunki ularni tegishli hisob-kitoblar yordamida yo'q qilish mumkin. 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

                   Adabiyotlar ro'yxati: 

  

1. 

       Saveliev I.V. Umumiy fizika kursi, 3-jild, optika, atom 

fizikasi. 

2. 

       Landsberg G.S Optika. 

3. 

       Sivuxin D.V. Umumiy fizika kursi, 4-jild, optika. 

4. 

       Tug'ilgan M., Bo'ri E. Optika asoslari 

5. 

       Jismoniy entsiklopedik lug'at, ed. A.M. Proxorova.