Samarqand davlat

=CѲ

2

, 

(4.16)

 

 

bu yerda,

 

 

 

 

C=

     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Eng  kichik  buzilishlarga  ega  halqa 

T  va  S

  orasidagi 

M

  nuqtada 

joylashadi,  biroq  ikkala  fokusga  urinma  bo‘lgan  plastinkaga  bosh 

fokusda tasvirga tushirayotganimizda M nuqta plastinkadan

 

 

 

 

PM= 

 

 

 

     

 

=E

 

 

 

 

 

    (4.17)

 

 

 

 

 

kattalik masofada joylashadi, bu yerda qiymat 

                                       E= 

     

 

 

 

 

linza maydonining egrilanishi deyiladi.

 

 

 

Ravshanki, agarda σ va τ

 

lar

 

qiymatlari teng va

 

ishoralari

 

 

qarama-qarshi  bo‘lsa,  maydon  egrilanishi  nolga  teng  bo‘ladi, 

plastinkada esa nuqta tasviri halqa ko'rinishda bo‘lib, diametri

 

2r=ωl=

     

 

  

 

=C

   

 

 

bo’ladi.

 

(Aniqlik kiritadigan bo’lsak, bu ham 2

r

 va 2

r

 cos

Ѳ

 o‘qlariga ega ellips 

bo’ladi).  Umumiy  holda  bu  ifoda  S  va  T  lar  orasida  joylashgan 

sferadagi  tasvirlar  uchun  to‘g‘ridir,  plastinkadagi  tasvir  esa  katta  o‘qi 

markazga radial qarshi yo‘nalgan ellips shaklida bo’ladi

 

 

 

        2a=2ωPT=τ

  

 

=(E-C)

   

 

    [radian], 

kichik o‘qi esa

 

  

        2a=2ωPS=

σ  

 

=(E+C)

   

 

    [radian]. 

Oddiy yupqa linzada

 

 

σ 

= —1,7;     τ = -3,7

 

(F = l deb qabul qilingan).

 

 

0 ‘rtamiyona axromatik obyektivda

 

 

σ 

= —1,7;     τ = -3,7

 

 

C=  1

;

 

E

  =  -2,73; 

m  =

 

15  da  markazi  bosh  o‘qda  joylashgan  Oy  diski

 

chetlari uchun

 

 

2a = 0",5; 

2b = 0",25, 

 

buni qoniqarli deb tan olishimiz mumkin.

 

 

Optik-konstruktorlar  fokal  maydonni  yassi  qilishga  intiladilar,  bu 

ayniqsa  keng  maydonli  fotografik  obyektivlar  uchun  zarurdir.  Bu 

masala  hal  etilgan  obyektivlar  anastigmatlar  deyiladi.  Aytilganlarga 

binoan,  anastigmat  bosh  o‘qidan  chetroqda  nuqtalaming  stigmatik 

tasvirlarini berishi kerak va bu tasvirlaming o‘mi fokal tekislik bo‘lishi 

lozim.  Bu  maqsad  qisman  bajariladi.  Eng  kam  yoyilgan  halqaning  eng 

kichik diametri beriladi va berilgan ko‘rish maydoni

 

---

 

diametrida  talab  etilgan  tasvir  o'lchamidan  ortmaydigan  linzalar 

majmuasi tanlanadi. Bunda aplanatiklik talabi o‘z kuchida qoladi.

 

 

Anastigmatlardan  «Dagor»,  «Protar»,  «Tessar»,  «Kuk  tripleti» 

obyektivlari ma’lum.

 

 

Shu  paytgacha  biz  uchinchi  tartibdagi  geometrik  aberratsiyalar, 

ya’ni  ulaming  burchak  oMchamlari  yorug‘lik  kuchi 

A

  gaproporsional 

bo'lgan aberratsiyalami ko‘rib chiqqan edik, bu yerda 

A = D: F:

 

 

A

3

  sferik aberratsiya uchun,

 

 

A

2

Ѳ koma uchun,

 

 

AѲ

2

 astigmatizm uchun.

 

 

Yanada  yuqoriroq  tartibdagi  aberratsiyalar  mavjud  bo‘lib,  ular 

odatda  sezilarli  emas.  Biz  ta’riflab  bergan  aberratsiya  tasvirlari  sof 

holda  kam  uchraydi  va  ulaming 

A

  hamda  Ѳ  ga  bog‘lanishi  murakkab 

sistemalarda  boshqacharoq  ko‘rinishda  bo‘lishi  mumkin.  Ta’kidlab 

o‘tish  joizki,  yuqorida  keltirilgan  mulohazalarimiz  faqat  mono-

xromatik  nurlanishga  taalluqlidir.  Xromatizm  mavjudligi  aberratsiya 

o‘lchamlarini  to‘lqin  uzunligi  funksiyasi  ko‘rinishiga  ega  bo‘ladi. 

Masalan,  aniq  biror  sistemada  spektming  bitta  sohasi  uchun  sferik 

aberratsiya  boshqa  sohasida  saqlangan  holda  yo‘qotilishi  mumkin 

(sferoxromatik aberratsiya). Xromatizm shuningdek, nurlanishning turli 

spektral  tarkibiga  ega  obyekt  tasvirlarining  siljishiga  olib  kelishi 

mumkin  (vaziyat  xromatizmi,  kattalashtirish  xromatizmi),  biroq  bular 

faqat astrometrik 

0

 ‘lchashIar uchun ahamiyatlidir. Uchinchi tartib-dagi 

yana  bitta  geometrik  aberratsiya  turini,  ya’ni  distorsiyani  ko‘rib 

chiqaylik.