Samarqand davlat

D

 da mumkin bo‘lgan 

m

 qiymatlarini olamiz.     

Sferik sathlarga ega  linza  ham  sferik  aberratsiyaga moyil 

bo'ladi.Nurlaming yo‘nalishi eng kichik tasvir halqasi paraksial 

nurlaryig‘iladigan tekislik Σ da emas, balki obyektivga yaqinroq γ 

tekislik dato‘planishini  ko‘rsatadi.  Bu  halqaning  radiusiga  doir

 

 

nazariya quyidagicha ifodani beradi (yoy sekundlarida):

 

.

 

 

p

 =

 

 

 

 

  

 

 

 *206265=

 

   

 

 *206265=64

 

 

 

, 

bu  yerda,  odatdagidek, 

m  =  F  :  D,  A

  esa,  qandaydir  doimiy.  Oddiy 

yassi-qabariq linza uchun u 1,1 ga teng, hatto bunday linza uchun 

m

 

 

=  15  da 

p  -

  2”,1  bo‘ladi,  ta’kidlab  o‘tish  joizki,  sferik  ko‘zguda 

aberratsiya  8  martaba  kichikdir.  Obyektga  qabariq  tomoni  bilan 

qaragan  yassi-qabariq  linza  sferik  aberratsiya  nuqtayi  nazaridan  eng 

yaxshi  deb  hisoblanadi,  shunda  ham  Reley  mezoni  talabi  unda 

faqatgina  o‘rtamiyona  o‘lcham  va  yorug‘lik  kuchlaridagina  bajariladi. 

Bunday  linzalaming  xromatik  aberratsiyasi  ancha  kuchli  bo‘lgani 

uchun  ular  asosan  monoxromatik  nurlarda  kuzatishga  yaroqlidir. 

Axromatik  dublet  ikkita  linzalamnig  optik  kuchlari  moslashtirilganligi 

tufayli  xromatik  buzilishlari  kamaytirilgan,  sathlarining  qiyaliklarini 

tanlash  yo‘li  bilan  sferik  aberratsiyani  ham  kamaytirish  mumkin. 

Musbat  va  manfiy  linzalaming  aberratsiya  ishoralari  ham  qarama-

qarshi bo‘lgani uchun bunday imkoniyat paydo bo'ladi. 

 

Sferik  aberratsiyaning  bartaraf  etish  imkoniyatlari  -  ko‘zgularda 

sferik  sathlardan  parabolik  sathlarga  o‘tish,  linzalarda  esa,  ikkita  va 

undan  ortiq  linzalaming  to‘plamlaridan  foydalanish,  bunda 

axromatizatsiya masalalari ham o‘z yechimini topadi. 

 

---

Sferik  aberratsiyani  ko‘zgu  sathiga  tushayotgan  to‘lqin  frontini 

birlamchi  deformatsiyalash  yo‘li  bilan  bartaraf  etishning  turlicha

usullari  mavjud,  ulardan  ikkitasi  Shmidt  teleskopi  va  Maksutov 

teleskoplarida amalga oshirilgan.

 

B.Shmidtning  g‘oyasi  quyidagidan  iborat.  Sinish  ko'rsatkichi 

n

 

bo‘lgan muhitda yorug‘lik tebranishlari to‘lqin uzunligi 

λ

 bo‘shliq (havo)ga 

nisbatan 

n

  marotaba  qisqaradi.  Agarda  numi  sinish  ko'rsatkichj 

n

  bo‘lgan 

va bir tomonida ∆ chuqurlikda ariqcha chizilgan yassi parallel plastinkadan 

o‘tishini  ta’minlasak,  unda  nur  piastinkadagi  ∆  masofani  v’  tezlik  bilan 

o‘tishga sarflagan 

t

 vaqt oralig‘ida plastinkadan tashqarida u ∆ dan kattaroq 

bo‘lgan 

vt

 yo‘lni bosib o‘tgan bo‘lardi, natijada to‘lqin fronti

 

 

  = (v-v')t 

 

qiymatga egrilanadi, qalinlik ∆ ga nisbatan esa

 

 

 

   

      

  

        

 

ga  teng  bo‘ladi.  Shunday  qilib,  agarda  yassi  parallel  plastinkadan  numi 

o‘tkaza  turib,  uning  mos  joyida  defekt  ∆  hosil  qilib,  to‘lqin  frontining 

ixtiyoriy joyida nurni 

  qiymatiga teng tezlashtirish mumkin:

 

 

∆=

 

   

 

(4.9)

 

 

 

Ko‘rinib  turganidek,  sferik  ko‘zgudan  akslangan  to‘lqin