Samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

Jinsiy  sistemasi  sodda  tuzilgan.  Polixetalar  ayrim  jinsli.  Jinsiy  bezlar 
ko’pgina  segmentlarda  yoki  ayrim  segmentlardagina  hosil  bo’ladi.  Bezlarda 
jinsiy  hujayralar  selomga  o’tib  yetiladi.  Ba’zi  polixetalarda  jinsiy  hujayralarni 
tashqariga  chiqarish  teshigi  bo’lmaganligi  sababli,  chuvalchang  tana  devorini 
yorib  suvga   chiqadi.  Ba’zilarida  esa  mustaqil  jinsiy  teshigi  bo’ladi.  Ko’pgina 
polixetalarda jinsiy teshik nefridiyni chiqarish teshigini hosil qiladi. Urug’lanish 
suvda. Polixetalarning ayrim guruhlarida jinssiz ko’payish ham mav-juddir. Bu 
xil ko’payish polixetada paropodiy  va  qillarning  keskin  rivojlanishi,  rangining 
o’zgarishi va ichagining reduksiyalanib epitok deb ataluvchi tana qismini hosil 
qilishadan boshlanadi. 
Bunday  chuvalchanglar  epitok  qismi  oldingi  atok  qismidan  keskin  farq 
qiladi.  Bu  qismlar  ajralib,  harbirida  yetishmagan  bo’laklar  hosil  bo’ladi. 
Masalan,  Tinch  okeanda  yashovchi  Eunice  viridis  da.  Ba’zan  hosil  bo’lgan 
birinchi  yarim  individlar  ajralishga  ulgurmasdanoq,  boshqa  yangi  individlar 
hosil  bo’ladi.  Bunday  bir-biriga  qo’shilgan  yangi  yosh  individlar  30  tagacha 

---

bo’lishi  va  muvaqqat  zanjir  hosil  qilishi  mumkin.  Zanjirdagi  individlar  jinsiy 
ko’payuvchi  individlar  bo’lib,  ular  keyinchalik  bir-biridan    ajralib  jinsiy 
ko’payadi. Bunday jinssiz jarayon polixetalardan Autolytus da bo’ladi. 
Polixetalarning  urug’langan  tuxumidan  troxofora  lichinkasi  hosil 
bo’ladi.  Uning  tanasi  dumaloq  yoki  noksimon  shaklda  bo’lib,  tepasida  bir 
tutam uzun kipriklardan iborat kokili bo’ladi. Lichinka ma’lum vaqt suvda erkin 
so’zib  yashaydi,  metamorfoz  bilan  rivojlanib,  gavdasining  keyingi  qismi 
cho’zilib,  segmentlarni  hosil  qilaboshlaydi.  Metamorfoz  davom  etib, 
parapodiylar,  qillar  hosil  bo’laboshlaydi.  Lichinkaning  tepa  qismi  teri  ostiga 
botib kirib, bosh miyani, qorin tomonida ektoderma hisobidan qorin nerv tolasi, 
sezgi  organlari  -  ko’zlar,  palplar  hosil  bo’ladi.  Natijada  troxaforadan  metamer 
selomli metatroxofora hosil bo’lib, unda bosh bo’lim - prostomium, bir necha 
segmentli  gavda  bo’limi  va  pigidiy  hosil  bo’ladi.  Metatroxofora  lichinkasi 
ma’lum  vaqt  suvda  so’zib,  keyinchalik  suv  tubiga  tushib  rivojlanishni  davom 
ettirib  barcha  tashqi  va  ichki  organlarni  hosil  qilib  voyaga  yetgan  individga 
aylanadi. 
Ekologiyasi.  Polixetalar  dengizda  so’zib,  suv  tubida  o’rmalab  yoki  suv 
tubidagi qumga ko’milib yashaydi. Ba’zilari ingichka naychalar hosil qilib, uni 
ichida yashaydi. Ayrimlari parazitlik bilan hayot kechiradi. 
Polixetalarning  o’lchami  birnecha  mm  dan  3  metrgacha  (Eunice 
gigantea)  bo’ladiva  dengizning  turli  chuqurligida  yashaydi.  Ko’pgina  turlari 
qirg’oqqa yaqin joyda yashasa, ba’zilari 1000 metr chuqurlikda ham uchraydi.  
Polixetalar  amaliy  jihatdan  ahamiyatga  ega  bo’lgan  chuvalchanglardir. 
Masalan,  tropik  mintaqalarda  uchrovchi  pololo-(Eunice  viridis)  iste’mol 
qilinadi. Polixetalar ovlanadigan baliqlar va qisqichbaqalarning oziqasi manbai 
hisoblanadi. 
Polixetalar sinfi kezib yuruvchilar va o’troq yashovchilar kenja sinflariga 
bo’linadi.