Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Qarz va majburiyat. 
U
lug‘ alloma Mahmud Zamaxshariy o‘z davrida 
“Insofli odam birodarining haqini yeyishni yomon ko‘rgani uchun uni egasiga 
beradi, insofsiz odam esa, birovning haqqiga ishqiboz bo‘lgani uchun uni egasiga 
qoldirmasdan yeb qo‘yadi”,
deya qayd etgani bejiz emas. Zotan, insoniyatning 
go‘zal odatlaridan biri, bu ‒ muhtoj odamga ko‘mak berish, ehtiyojmandlarni 
qo‘llab-quvvatlashga qarz sifatida qarashdir. 
Insoniy ko‘mak haqida so‘z borganda, ushbu odat qarindosh-urug‘, qo‘ni-
qo‘shni, tanish-bilish va hamkasblar o‘rtasida keng tarqalgani hamda, asosan, ikki 
xil ko‘rinishda amalga oshirilishini ta’kidlash lozim. 
Birinchidan, qarz 
bu
 
beg‘araz moddiy qo‘llab-quvvatlash – qaytib olmaslik 
sharti bilan hadya, to‘yona yoki sovg‘a tarzida beriladigan yordamdir. 
Ikkinchidan,
qaytarish sharti bilan vaqtincha 
qarz
ga pul yoki boshqa 
moddiy ne’matni berib turish ham insoniy ko‘mak hisoblanadi
81
. 
Qarz beruvchi – birinchi va ko‘pchilikni tashkil etuvchi toifa. Odatda, 
xolisona yordam berish niyatida, biron-bir foydani ko‘zlamasdan, demakki, 
odamgarchilik nuqtayi nazaridan yordam qo‘lini cho‘zib, ikkinchi tarafga qarz 
berganlar ushbu toifani tashkil etadi. 
Yozuvchi Tohir Malik qayd etganidek, “qarz olish va berish qadimdan 
mavjud”. Shu bois hech bir zamonda bu masala e’tibordan chetda qoldirilmagan. 
Aniq tartiblar joriy etilgan. Afsuski, bugunga kelib bu tartiblarga rioya qilinmaydi. 
Shu tartiblardan biri ‒ qarzni guvohlar ishtirokida berish. 
Qarz islom dinida shar’iy amal sifatida ko‘rsatilib, qarz tufayli yuzaga 
keladigan mas’uliyatlarni oshirish uchun qo‘yilgan yana bir talab, bu guvohlarning 
hozir bo‘lishidir. Bu haqda Qur’oni Karimda: 
“Va sizlar rozi bo‘ladigan (adolatli) 
guvohlardan ikki erkak kishini, agar ikki erkak kishi topilmasa, bir erkak va ikki 
ayolni ‒ biri unutib adashsa, biri unga eslatadi ‒ guvoh qilinglar! Guvohlar 
(guvohlik uchun) chaqirilganda bosh tortmasinlar!”
, deyilgan (Baqara surasi, 
282). 
O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi 234-moddasida “Majburi-
yat tushunchasi va uning vujudga kelish asoslari”ga quyidagicha ta’rif berilgan: 
81
 https://kun.uz/84109699 

---

49 
“