Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

“ehtiyoj+maqsad+motiv+harakat+joriy etilgan kasbiy me’yor = mehnat 
natijasi (ehtiyoj/talabning amaliy qondirilishi)”.
Har qanday faoliyatning 
amaliyotda mavjudligi quyidagi omillarga bog‘liqdir: motivatsiya; mutaxassislar 
(kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirishning huquqiy
74
, ilmiy va uslubiy 
jihatlari); moddiy-texnikaviy; ilmiy-uslubiy; moliyaviy; tashkiliy; me’yoriy-
axloqiy; huquqiy-siyosiy; jamiyatda ijtimoiy buyurtma sifatida ijtimoiy yordam 
olishning namoyon bo‘lishi; axborot; jamiyat hayotining moddiy farovonligi va 
ma’naviy madaniyati
75
. 
Ijtimoiy xizmat tizimida kasbiy qadriyatlar madaniy elementlar va tuzilmalar 
tarzida ishtirok etib, bir qator funksiyalarni bajaradi va bu funksiyalar xizmat 
ko‘rsatish jarayonida namoyon bo‘ladi. Bular: 
- instrumental funksiya (muhitni shakllantirish va qayta tuzish); 
- inkulturatsiyaviy funksiya (madaniylashtirish va qayta madaniylashtirish); 
- me’yoriy funksiya (jamoaviy tarzda hayot kechirish va faoliyat yuritish 
tizimini shakllantirish); 
- signifikativ funksiya (belgilarni tanlash va ularni qo‘llash); 
- bilish funksiyasi (jarayon va hodisalarning vujudga kelishi va kechishining 
sabab va oqibat aloqadorligini belgilash); 
- kommunikativ funksiya (muloqot jarayonida namoyon bo‘luvchi). 
Ijtimoiy xizmat tizimida kasbiy qadriyatlarni qaror toptirish va ularni yanada 
takomillashtirish borasida yurtimizda Prezident Sh.Mirziyoyevning tashabbuslari 
bilan bir qator amaliy chora-tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. Xususan, 
O‘zbekiston taraqqiyotining hozirgi bosqichida 
milliy tiklanishdan – milliy 
yuksalish sari
degan ulug‘ maqsad bosh g‘oya sifatida maydonga chiqib, unda: 
“yangicha va mustaqil fikrlaydigan, mas’uliyatli, tashabbuskor, ilg‘or boshqaruv 
usullarini puxta o‘zlashtirgan, vatanparvar, yuqori malakali, halol va sadoqatli 
kadrlarni tanlash va tayyorlash bo‘yicha samarali tizim yaratish”
76
kabi ustuvor 
vazifalarni amalga oshirish ko‘rsatib o‘tilgan. Bu esa ijtimoiy ish sohasida faoliyat 
olib borayotgan mutaxassis kadrlarga ham bir qator majburiyat va kasbiy 
qadriyatlarga sodiqlik hamda talabchanlikni oshirish lozimligini ko‘rsatadi. 
Qadriyatlar yillar mobaynida o‘zgarib, uyg‘unlashib, shakllanib borishi 
mumkin. Bu, albatta, insonlarning ehtiyoji, urf-odatlari, dunyoqarashi, yashash 
tarzining o‘zgarishi, qolaversa turli millatlar, elatlar o‘rtasidagi munosabatlarga 
bog‘liq. Lekin shunday qadriyatlar ham borki, ular yillar mobaynida ham o‘z 
mazmun-mohiyatini, qiymatini yo‘qotmaydi. Aytaylik, tinchlik ‒ insoniyat 
74
 Топилдиев В.Р. Таълим тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлик учун маъмурий жавобгарлик 
//Андижон давлат университети Илмий ахборотномаси, 2017. 2-сон. –Б. 48–51. 
75
 Рахмонов Д.А. Ўзбекистонда ижтимоий хизмат тизимини ривожлантиришнинг этномаданий 
хусусиятлари // Фалсафа фанлари бўйича фалсафа доктори илмий даражасини (PhD) олиш учун ёзилган 
диссертация. – Тошкент, 2019. - Б. 22. 
76
 Мирзиёев Ш. Миллий тикланишдан – миллий юксалиш сари. 4 жилд. – Тошкент:Ўзбекистон, 2020.- 
https://uza.uz/uz/posts/milliy-tiklanishdan-milliy-yuksalish-sari 

---

44 
yaralibdiki, u hamisha intiladigan, asrab-avaylaydigan muqaddas qadriyat 
hisoblanadi. Uning qadr-qiymati ma’lum bir millat uchungina xos, ya’ni milliy 
xarakterda emas, u tili, dini, irqi va millatidan qat’iy nazar har bir shaxs va jamoa 
uchun lozim va qadrli bo‘lgan umuminsoniy qadriyatdir. 
Umuminsoniy qadriyat degan tushunchaning o‘zi har qanday qadriyat aslida 
inson uchunligini anglatadi. Chunki, inson qadriyatning asosiy subyekti. Qadriyat 
shaxsiy, jamoaviy, diniy, milliy, umuminsoniy bo‘lishidan qat’iy nazar, unga baho 
berib, ushbu baho natijasi o‘laroq uni qadrlaydigan ‒ insondir. Jamoa va jamiyatda 
qadriyatlarga bo‘lgan yondashuvining ta’siri individda shu qadriyatlarga 
munosabatida namoyon bo‘lishi mumkin. Inson dunyoqarashiga, uning bilganlari 
va anglaganlari, o‘ziga xos tushunchalari va shu tushunchalar asosida 
shakllanadigan fikr doirasiga, tafakkur tarziga ham uning jamoasi (oilasi), millati 
va o‘zi yashaydigan ijtimoiy muhit ta’sir ko‘rsatadi. Dunyoqarash esa qadriyat 
obyektlariga bo‘lgan yondashuv darajasini belgilab beradi. Albatta, adolat, 
tinchlik, tenglik, haqiqat, sog‘lik, baxt-saodat kabi ijtimoiy va umuminsoniy 
qadriyatlar borki, individ uchun bu obyektlar muhim darajada aks etadi. Ammo, 
insonning o‘ziga xoslik xususiyati, uning ideallari, maqsadi, intilishlari turlicha 
bo‘lgani bois, mazkur qadriyatlarga munosabat ham nisbiy va turlichadir. Masalan, 
adolat mezonining o‘lchovi hammada har xil, ayrim hollarda bir-biriga mutlaqo zid 
bo‘lishi ham mumkin. Ma’lumki, bu olamni hamisha ikkita qutb nuqtayi nazaridan 
baholab kelganmiz. Unda har doim ikkita qarama-qarshi kuch kurash olib boradi. 
Yomonlik va yaxshilik, zulmat va yorug‘lik, ma’rifat va jaholat, adolat va zulm 
kurashi deb qaraganimiz har ikki qarama-qarshi kuch uchun ham o‘z adolati va 
haqiqati uchun bo‘lgan kurashi bo‘ladi, ya’ni har kim o‘zi adolat hisoblagan ideali 
uchun kurashadi va o‘z adolati uning uchun qadriyat sanaladi. Agar u o‘z adolatini 
qadrlamagan va unga qadriyat darajasida yondashmaganda, kurashmay, ehtimol 
yon berib qo‘ya qolgan bo‘lardi. 
Yuqoridagi fikrlarga tayanib, obyektiv va subyektiv asoslarga ko‘ra, insonga 
oliy qadriyat sifatida yondashuvning quyidagi shakllarini ko‘rishimiz mumkin: 
1. Insonning o‘zi o‘ziga qadriyat ekanligi. 
2. Insonning o‘zga insonlarga qadriyat ekanligi. 
3. Insonning insonlar jamoasiga va jamiyatga qadriyat ekanligi. 
4. Ayrim iqtidor va salohiyat egasi bo‘lgan insonlarning millat va umum-
insoniyat uchun qadriyat ekanligi. 
Xuddi shuningdek, har kimning o‘z haqiqati bor. Bu kishilarning o‘zaro 
hamda tabiat va jamiyat voqeliklariga munosabatlarida, faoliyatlarida aks etadi. 
Haqiqatlar ham nisbiy, shuningdek, subyektning dunyoqarashiga qarab, bir-biriga 
zid bo‘lishi mumkin. Bu eng kichik jamoadagi ikki subyekt munosabatlaridan 
tortib, kishilik jamiyatidagi katta guruhlarning ilmiy, mafkuraviy, siyosiy 
qarashlarida ham namoyon bo‘ladi. Farqi shundaki, bularning biri ko‘proq yoki 
butunlay xato fikrlaydilar. Ayrim holatlarda har ikkala, yoki undan ko‘p tarafda 
ham o‘ziga xos xatolar bo‘lishi mumkin. Masalan, “demografik portlash” oqibatida 
ko‘p mamlakatlarda qashshoqchilikning oldini olish uchun VIII asrning oxiri va IX 
asrning boshlarida yashab ijod etgan ingliz tadqiqotchisi T.Maltus chora sifatida 

---

45 
tug‘ilishni cheklash va yer hosildorligini oshirish yo‘llarini izlash kerak, degan 
xulosani bersa, neomaltuschilar esa har qanday yo‘l bilan bo‘lsa-da, (hatto neytron 
bomba bilan. X. Shmutser) aholini yo‘q qilish evaziga ekologik inqirozning oldini 
olish, shuning evaziga insoniyat olamini halokatdan qutqarib qolish g‘oyasini 
beradilar. Ekologik inqirozning oldini olish g‘oyasi ijobiy baholansa-da, lekin 
uning taklif etilgan usuli g‘ayriinsoniydir. Bu har ikkala qarashlarning o‘z 
“haqiqati” edi. Ushbu qarama-qarshilikning natijasi o‘laroq, yangi falsafiy 
qarashlar, jumladan, ilm-fanni rivojlantirish va uning yutuqlariga tayangan holda 
Yer aholisini boshqa sayyoralarga ko‘chirib o‘tkazish, (N.F.Fyodorov, 
K.E.Sialkovskiy), shuningdek, boshqa gumanistik qarashlar yuzaga keldi va 
shakllanmoqda.
Umuminsoniy xarakterdagi voqelikning amal qilishida insonga oliy qadriyat 
sifatida yondashuv namoyon bo‘ladi. Insonning oliy qadriyat ekanligini anglay 
bilish insoniylik tuyg‘ularining shakllanishiga omil bo‘ladi. Mana shu omil 
insonning inson bo‘lganligi uchun ham sevish, qadrlash va unga yaxshilik qilishga 
undaydi. Insonni va insonlarni yaxshi ko‘rgan odam insoniyat uchun yaxshilik 
keltiradigan amallarga yondashadi. Bu, bugungi kunda, ayniqsa, bilvosita va 
bevosita faoliyat ko‘rsatdigan ijtimoiy xodim shaxsiga xos asosiy fazilat bo‘lishi 
lozim va bu fazilat jamiyatni adolatli va yaxshilikka yo‘llab boshqarishda muhim 
ahamiyatga ega.