Samarqand davlat universiteti isoqjon negmatov ijtimoiy ishning etik

Ijtimoiy ish bo‘yicha Pensilvaniya Maktabi
dekani Djessi Taft g‘oyasiga juda o‘xshab ketadi. Karl Rodjers kabi ko‘plab 
nazariyotchilar ushbu maktabga qo‘shiladilar
292
. Ijtimoiy ish inson rivojlanishi 
bo‘yicha Freyd g‘oyasiga qiziqish bilan mashg‘ul bo‘lgan bir davrda 
funksionalistik maktab tashxisiy yondashuvga qarshi chiqadi.
Funksionalizm inson shaxsi faqatgina erta bolalik taassurotlari bilan deyarli 
to‘la shakllanishi g‘oyasini rad etadi. Ushbu qarashlarda mijoz bemor me’yordan 
cheklangan sifatida emas, balki ko‘proq maxsus o‘ziga xos xizmatlarga muhtoj 
inson sifatida qaraladi
293
. 
Funksional maktab qisqa vaqt davom etadigan aralashuvlar bilan shug‘ul-
langan, ular ushbu agentlik vazifalariga aniq moslikka ega bo‘lgan. Ijtimoiy ish 
xodimi va mijozning hamkorlikdagi ishlari maqsadi mijoz foydasiga ma’lum 
maqsadlarga erishish uchun yo‘naltirilgan bo‘lgan. Funksional maktab “ijtimoiy 
ish xodimining vazifasi o‘z shaxsiy xususiyatlaridan foydalanib, mijoz o‘zini 
yangidan kashf etishi yoki o‘z shaxsi rivojlanishi impulsini takroran tasdiqlashi 
yoki hech bo‘lmaganda o‘zida atrofdagi ijtimoiy muhitda o‘zining muammolarini 
hal qilishi uchun unga yordam bera oladigan shaxsiy sifatlarini topishga yordam 
bera oladigan o‘zaro aloqalarni ta’minlashi hisoblangan
294
” rivojlanish modeli 
sifatida tushunil-gan. Bu yerda mijozlar o‘zgarish va o‘sish qobiliyatlariga egalar 
deb hisoblangan. Ushbu yo‘nalish bugungi kunda ijtimoiy ishda foydalaniladigan 
kuchli tomonlarga yondashuvlarida rivojlanib bordi. 
Funksional yondashuvning tashxis maktabiga nisbatan xavfi, ayniqsa, 
ko‘pchilik ijtimoiy xodimlar uchun mos kelmas edi. Natijada funksional maktab 
vakillarini konferensiyalarga taklif qilmay qo‘ydilar va ularni amalda ijtimoiy-
ilmiy hayotdan chetga chiqarib, ularning maqolalarini ilmiy jurnallarda nashr 
ettirmasdilar
295
. 
292
 Gilbert, Miller, Specht. An Introduction to Social Work Practice. Prentice-Hall, 1980. – P.336. 
293
 Johnson & Yanca. Social work practice: A Generalist Approach (8
th
 ed.) Boston: Pearson and AB. 2004, p. 23. 
294
 Целых М.П. Становление социальной работы и профессионального образования социальных работников 
в США: историко-педагогический аспект Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора 
педагогических наук. Ростов-на-Дону, 2006. - С.48. Anderson, 1981, p. 166. 
295
 Shulman L. Developing and Testing a Practice Theory: An Interactional Perspective //Social Work. Vol. 38, No. 
1 (January 1993), pp. 91-97. https://www.jstor.org/stable/23716886 

---

222 
Individual va tashxisiy-tibbiy modeliga freydistcha urg‘u berish mijozning 
vaziyatiga ular ham ta’sir ko‘rsatadigan boshqa omillarni o‘rganish uchun kam 
o‘rin qoldiradi. Ba’zi mualliflar bunday model ijtimoiy ishni hamjamiyatdagi 
uning asoslaridan chetlatdi va uning e’tiborini ijtimoiy harakat va ijtimoiy adolatga 
yo‘naltirganligini ko‘rsatadilar
296
. Bugungi kunda ijtimoiy ish amaliyotida ham 
tashxisiy, ham funksional yondashuv xususiyatlarini ko‘rish mumkin. Biroq 
bugungi kunda mijozning o‘z shaxsiy ehtiyojlarini qondirish va o‘z intilishlarini 
amalga oshirish qobiliyatlariga ta’sir ko‘rsata oladigan va ta’sir ko‘rsatadigan 
ijtimoiy muhit umumiy tan olingan hisoblanadi. Mijozning ijtimoiy xodimlar bilan 
hamkorlikdagi ishiga yordam beradigan uning kuchli tomonlari ham muhim, deb 
tan olinadi. Shu bilan birga, faqatgina qandaydir kamchiligini tuzatishga va 
mijozning alohida muammolarini hal qilishga qaratilgan kamchilikni yo‘qotish 
modeli zararli va samarasiz hisoblanadi.
Jahonning barcha mamlakatlarida ham ijtimoiy xizmat ko‘rsatish bir xil 
tushunilmaydi. Ko‘p hollarda ushbu atamaga turlicha mazmun beriladi. Misol 
uchun, Finlyandiyada “Ijtimoiy xizmat ko‘rsatish qonuni”da (1982) ijtimoiy 
xizmat ko‘rsatish deb “ijtimoiy ta’minotni mustahkamlashga hamda alohida inson, 
oila, hamjamiyat rivojlanishiga xizmat qilishga qaratilgan ijtimoiy xizmatlar, 
yashash uchun mablag‘lar bilan qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy nafaqalar va ular bilan 
bog‘liq xatti-harakatlar yig‘indisi”
297
tushuniladi. 
R.Barkerning “Ijtimoiy ish lug‘ati”da “ijtimoiy xizmat ko‘rsatishga boshqa 
individlarga qaram bo‘lgan va o‘zi haqida g‘amxo‘rlik qila olmaydigan insonlar 
normal rivojlanishi uchun zarur ehtiyojlarini qondirish uchun aniq ijtimoiy 
xizmatlar ko‘rsatish”
298
, ‒ degan ta’rif berilgan. 
Ijtimoiy xodimlar Milliy Assotsiatsiyasi ijtimoiy ishni “insonlar, guruhlar 
yoki hamjamiyatlarga ijtimoiy faoliyatlari uchun imkoniyatlarini oshirish yoki 
tiklash masalasida va ushbu maqsadlarni bajarishga imkon beruvchi ijtimoiy 
sharoitlarni yaratishda ularga yordam ko‘rsatish bo‘yicha ijtimoiy faoliyat”
299
, ‒ 
deya ta’riflab, Barkerning tushunchasini biroz kengaytiradi. Ushbu tushunchadan 
ijtimoiy xodimlar faqat alohida insonlarga emas, balki butun bir tizimlarga yordam 
ko‘rsatishi kelib chiqadi. Ijtimoiy xodimlar kamida ikki turdagi insonlar bilan 
ishlaydilar, degan aniq tushuncha ham mavjud: hayotlarini ancha sog‘lom davrga 
qaytarishga yordam ko‘rsatish kerak bo‘lganlar (qayta tiklash) va o‘zining hayotiy 
sharoitlarini mustaqil yaxshilashga qodir bo‘lganlar (oshirish). 
Milliy Assotsiatsiyasi tomonidan ishlab chiqilgan Axloq kodeksining kirish 
qismida ijtimoiy ishning vazifasi haqida, yuqorida keltirilgan fikrlar bilan bog‘liq 
ammo biroz farq qiluvchi qarashni beradi. Ushbu hujjatda “ijtimoiy ishning asosiy 
vazifasi inson farovonligini oshirish va ijtimoiy zaif, jabrlanuvchi hamda nochor 
hayot kechiruvchi aholi guruhi ehtiyojlariga va ta’minlanishlariga alohida e’tibor 
296
 Linda A. Chernus. Social workers: fallen angels or mere mortals? Unfaithful angels: how social work has 
abandoned its mission, Harry Specht and Mark Courtney, New York, New York: The Free Press. 1994, $22.95, 209 
pp. //Clinical Social Work Journal. Vol. 23, No. 3, Fall 1995. 
297
 Законодательство зарубежных стран по социальному обслуживанию населения. - М.: Минсоцзащиты 
России, 1994. С. 10. 
298
 Баркер Р. Словарь социальной работы. М.: Институт социальной работы, 1994. С. 113 
299
 NASW, 1973, p. 4. 

---

223 
bilan asosiy insoniy ehtiyojlarini qondirishda yordam ko‘rsatish”
300
ekanligi ta’-
kidlanadi.
1994-yilda Kolomba shahri (Shri-Lanka)da Ijtimoiy ish xodimlar Xalqaro 
Federatsiyasi umumiy yig‘ilishda