177
Differensiasiya strategiyasi odatda qo‘shimcha xarajatlarni talab etadi.
Shuning uchun korxonalar differensiasiya hisobiga mahsulot narxini oshiradi, shu
bilan bir vaqtda mahsulotga qo‘shimcha xizmatlar yoki qo‘shimcha xususiyatlar
ham qo‘shiladi. Narxning oshirilishi natijasida qo‘shimcha xarajatlarning
kamayishi bilan samaril differensiasiyaga erishish mumkin. Odatda korxonalar
kam xarajat qiladigan qo‘shimcha qiymat orqali samaraga erishadi. Masalan, bepul
yetkazib berish, yig‘ib berish, o‘rnatib berish, ekspluatasiya
xizmatlarini taklif
qilish orqali mahsulotlarning iste‘mol qiymatini oshirishi mumkin.
Differensiasiya strategiyasi korxonalarning mukammal iste‘mol xususiyatiga
ega mahsulotlarni taklif etish orqali raqiblarning raqobatlashuv salohiyatini
susaytirishga erishadi.
Differensiasiya
strategiyasining
mavaffaqiyatli
amalga
oshirilishi
korxonalarga quyidagi raqobat ustunliklarini ro‘yobga chiqarish imkonini beradi
:
bozorga iste‘molchilarning sodiqligi yuqori bo‘lgan mahsulot taklif qiluvchi
yoki noma‘lum tovar belgisiga ega yangi ishtirokchilarning kirib kelishiga
to‘qinlik qilish;
xaridorlarning bozordagi hukmronligini pasaytirish;
o‘rinbosar tovarlar kirib kelish xavfini pasaytirish.
Differensiasiya strategiyasi bozordagi quyidagi sharoitlarda samarali ishlaydi:
tovarning o‘ziga xos xususiyatlari va iste‘mol qiymatini yaxshi angay
oladigan to‘lov qobiliyati yuqori iste‘molchilarning mavjudligi;
korxona
tomonidan
ishlab
chiqarilayotgan
mahsulotning
differensiasiyalashuvi yoki individuallashuv imkoniyatlarining kattaligi (masalan,
mebel ishlab chiqarish, dizaynerlik xizmatlari, maishiy xizmatlar,
konsalting,
gilam ishlab chiqarish);
aynan bir turdagi mahsulotni turli maqsadlarda foydalanuvchi iste‘molchilar
sonining ko‘pligi.
Differensiasiya strategiyasining asosiy kamchiliklari quyidagilardan iborat:
yuqori darajada differensiasiyalashuv natijasida mahsulotning narxi raqib
korxona mahsulotlari narxidan yoki standart tovarga nisbatan yuqori bo‘lib qolishi
mumkin. Bu o‘z navbatida sotuv hajmining pasayishiga olib keladi;
foyda me‘yorining yuqori darajada belgilanishi natijasida mahsulotga
o‘rnatilgan ustama narxlar ortib ketadi va iste‘molchilar to‘ldiruvchi yoki
raqiblarning nisbatan arzon mahsulotini sotib olishga harakat qiladi;
differensiasiya haqida qaror qabul qilish ko‘pchilik hollarda bozorning
batafsil tadqiqi qilinmasdan va iste‘molchilar xulq-atvori haqidagi nazariy
ma‘lumotlarga tayanilgan holda amalga oshirilishini e‘tiborga olish kerak.
Shuni ham alohida ta‘kidlab o‘tish joizki, differensiasiya strategiyasi yuqori
xarajat talab etuvchi va tadbirkorlik xatarining yuqoriligi bilan ajralib turadi.
Birinchidan, differensiasiya yoki xarajatlar bo‘yicha peshqadamlikka erishish
uchun sarflangan uo‘zoq muddatli investisiyalar o‘zin oqlamasligi,
raqiblarning
standart mahsuloti iste‘molchilar talabini yetarli darajada qondirishi mumkinligi
bois, narxini oshirish samarasizligi, ikkinchidan, differensasiyalashgan mahsulot
ishlab chiqaruvchi korxonalar kuchli raqiblar mavjud bo‘lganda murakkab
178
vaziyatlarda qolib ketishi yoki mahsulotning ayrim xususiyatlarini raqiblar tezda
o‘zlashtirib olishi mumkin (11.3.1-rasm).
Differensiasiya strategiyasini amalga oshirish quyidagi bosqichlarni o‘z
ichiga oladi:
Birinchi bosqich
– korxonaning differensiallashuv
imkoniyatlarini aniqlash
bo‘lib, bunda raqiblarning kamchiliklarini aniqlash, qonunchilikdagi o‘zgarishlar
va iste‘molchilarning qondirilmagan ehtiyojlarini aniqlashni o‘z ichiga oladi.
Ikkinchi bosqich
– differensiallash maqsadini belgilash bo‘lib, korxona
yangi xizmat turlarini taklif qilish, sarflangan xarajatlarning qoplanish muddatini
aniqlash, zararsizlik nuqtasi, rentabellik masalalariga oydinlik kiritiladi.
Uchinchi bosqich
yangi g‘oyalarni ishlab chiqish. Mazkur bosqichda
g‘oyani yaratish, sinovdan o‘tkazish va differensiallash
konsepsiyasini belgilash
ko‘zda tutiladi. Korxonalar ushbu bosqichga alohida e‘tibor qaratgan holda
natijaviylikni oshirishni ko‘zda tutadi. G‘oyalarni ishlab chiqish jarayonida
g‘oyalar generasiyasi, morfolok tahlil, Isikava diagrammasi va boshqa usullar
qo‘llaniladi.
To’rtinchi bosqich
mahsulotning yangi iste‘mol xususiyati yoki qiymatini
ishlab chiqish bo‘lib, iste‘molchi nuqtai nazaridan eng maqbul bo‘lgan tovar
parametrlari asosida yangi mahsulot ishlab chiqiladi.
Yangi mahsulot, iste‘mol
xususiyati yoki iste‘mol qiymatining yaratilishiga bu borada raqib korxonalarning
kamchiliklari, qonunchilikdagi o‘zgarishlar, innovasiya va mijozlarning
qondirilmagan ehtiyojlari mavjudligi ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi
Beshinchi bosqich
marketing rejasini ishlab chiqish bosqichi bo‘lib,
mahsulotning yangi iste‘mol xususiyati yoki qiymati, iste‘molchi nuqtai nazaridan
eng maqbul bo‘lgan tovar parametrlarini bozorda siljitish jarayonini o‘z ichiga
oladi. Ushbu bosqichda marketing kompleksi, bozorni segmentlash, tovarni
pozisiyalashtirish
asosida
differensiallash
jarayoniga
iste‘molchilarning
munosabati tahlil qilinadi.
Oltinchi bosqich
yangi mahsulot yoki uning yangi iste‘mol
xususiyatini
sinovdan o‘tkazish.
Yettinchi bosqich
–differensiallashdan olingan natijani tahlil qilish. Mazkur
bosqichda strategiyani amalga oshirish natijasida erishilgan foyda, rentabellik
tahlil qilinadi
95
.
95
А.А.Черкасова. Стратегия дифференциации как инструмент повышения конкурентоспособности
гостиничных предприятий\\Российское предпринимательство, № 20(266) / октябрь 2014. 236-243 бетлар
