8-bob. Raqobatli strategiyalar

---

154 
8-BOB. RAQOBATLI STRATEGIYALAR 
 
8.1.Raqobat tushunchasi va mohiyati 
 
Raqobat 
– erkin tadbirkorlikning ajralmas bir bo‘lagidir.
 
Raqobat so‘zi lotinchadan olingan bo‘lib, maqsadga erishish uchun kurashni 
bildiradi. Bozorda raqiblarning maqsadi xaridorni tovarni xarid qilishga jalb 
qilishdan iborat.
Raqobat 
– mustaqil tovar ishlab chiqaruvchi (korxona)lar o‘rtasida 
tovarlarni qulay sharoitda ishlab chiqarish va yaxshi foyda keltiradigan narxda 
sotish, umuman iqtisodiyotda o‘z mavqeini mustahkamlash uchun kurash. Raqobat 
ko‘p qirrali iqtisodiy hodisa bo‘lib, u bozorning barcha sub’ektlari o‘rtasidagi 
murakkab munosabatlarni ifodalaydi. Resurslarni etkazib beruvchilar o‘rtasidagi 
raqobat o‘zlarining iqtisodiy resurslarini (kapital, er, ishchi kuchi) yuqori narxlarda 
sotish uchun amalga oshiriladi.
Raqobat – bozorning asosiy sharti, aytish mumkinki uning qonunidir. 
Raqobat bozor iqtisodiyotining va umuman tovar xo‘jaligining eng muhim belgisi, 
rivojlantirish usuli hisoblanadi. Mustaqil tovar ishlab chiqaruvchilar (korxonalar) 
o‘rtasidagi raqobat tovarlarni qulay sharoitda ishlab chiqarish va yaxshi foyda 
keltiradigan narxda sotish, umuman iqtisodiyotda o‘z mavqeini mustahkamlash 
uchun kurashdan iborat.
Raqobat bozor sub’ektlari iqtisodiy manfaatlarining to‘qnashishidan iborat 
bo‘lib, ular o‘rtasidagi yuqori foyda va ko‘proq naflikka ega bo‘lish uchun 
kurashishni anglatadi. 
Mamlakatimizda iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish natijasida 
nafaqat ichki ozorda, balki tashqi bozorlarda harakat qilish, raqobat muhitini 
shakllantirish, raqobatda ustunlikka erishish mumkin. 
O‘zbekiston Respublikasining “Raqobat to‘g‘risidagi” Qonuni Qonunchilik 
palatasi tomonidan 2011 yil 14 noyabrda qabul qilingan, Senat tomonidan 2011 yil 
5 dekabrda ma’qullangan bo‘lib 2012 yil 6 yanvardan boshlab kuchga kirdi.

---

155 
Bu qonunda raqobat quyidagicha ta’riflangan. 
Raqobat
– xo‘jalik yurituvchi 
sub’ektlarning (raqobatchilarning) musobaqalashuvi bo‘lib, bunda ularning 
mustaqil harakatlari ulardan har birining tovar yoki moliya bozoridagi tovar 
muomalasining umumiy shart-sharoitlariga bir tomonlama tartibda ta’sir ko‘rsatish 
imkoniyatini istisno etadi yoki cheklaydi.
Mamlakatimizda qabul qilingan “Raqobat to‘g‘risida”gi qonun ayni shu 
jihatdan muhim ahamiyatga molik hujjatdir. Qonunning asosiy maqsadi tovar va 
moliya bozorlaridagi raqobatga doir munosabatlarni tartibga solishdan iborat
15
. 
Qonunning mazmun-mohiyati shu bilan izohlanadiki, unda tovar va moliya 
bozorlaridagi xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning raqobatga qarshi harakatlarini, 
insofsiz raqobatni cheklashga hamda davlat boshqaruvi organlari, mahalliy davlat 
hokimiyati organlarining g‘ayriqonuniy harakatlariga yo‘l qo‘ymaslikka qaratilgan 
raqobatga doir davlat siyosatini amalga oshiruvchi vakolatli organ belgilangan. 
Qonunda raqobatga qarshi harakatlarni taqiqlashning huquqiy normalari 
belgilangan bo‘lib, bunda xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning ustun mavqeini 
suiste’mol qilish, raqobatni cheklaydigan kelishib olingan harakatlari va bitimlarini 
tuzish, shuningdek, davlat boshqaruvi organlari va mahalliy davlat hokimiyati 
organlarining hujjatlari (harakatlari) hamda insofsiz raqobat taqiqlangan.