8-bob. Raqobatli strategiyalar

 
8.5. Raqobatbardoshlikning mazmuni va shakllari 
Raqobatbardoshlik – kompaniyada aniq raqobatli ustunlikni mavjudligi va 
ushbu ustunlikdan raqobat kurashida foydalanish qobiliyatidir. 
Raqobatbardoshlik ko‘p darajali shakllarga ega: 
•
tovarning raqobatbardoshligi; 
•
xodimning raqobatbardoshligi; 
•
tovar ishlab chiqaruvchining raqobatbardoshligi; 
•
tarmoqning raqobatbardoshligi; 
•
mamlakatning 
raqobatbardoshligi 
(yoki 
milliy 
iqtisodiyotning 
raqobatbardoshligi). 
Bunda raqobatbardoshlikning barcha darajalari o‘rtasida jips ichki va tashqi 
o‘zaro bog‘liqlik mavjud. Mamlakat va tarmoqning raqobatbardoshligi pirovardida 
muayyan tovar ishlab chiqaruvchining raqobatbardosh tovar ishlab chiqarish 
qobiliyatiga bog‘liq. 
Raqobatbardoshlikning mazmuni va mikro va makro darajadagi shakllari 
keltirilgan. 
Makrodarajadagi 
raqobatbardoshlikni 
baholashda 
mamlakatning 
raqobatbardoshligi erkin va halol raqobat sharoitida mamlakatning jahon bozori 
talablarini qondiruvchi tovarlarni ishlab chiqarish va xizmatlar ko‘rsatish qobiliyati 
sifatida ta’riflash mumkin. 
Mamlakatning raqobatbardoshlik ko‘rsatkichi, birinchi galda mamlakatning 
jahon bozoridagi mavqeini tavsiflovchi, shuningdek, tovar va tovar ishlab 
chiqaruvchining hamda tarmoqning raqobatbardoshligini birlashtiruvchi umumiy 
ko‘rsatkich hisoblanadi. 

---

169 
Mezodarajadagi 
raqobatbardoshlikni 
baholashda 
firmaning 
raqobatbardoshligini baholash ko‘zda tutiladi. Iqtisodiyotni globallashtirish davrida 
uning samaradorligi va ishlab chiqarilayotgan mahsulot talabgirligining yagona 
mezoni bo‘lib raqobatbardoshlik hisoblanadi. Hozirgi vaqtda "raqobatbardoshlik" 
tushunchasining yagona ta’rifi mavjud emas. Ushbu tushuncha talqinlarining ko‘p 
bo‘lishi ehtimolini belgilab beruvchi asosiy omillar - bu iqtisodchilarning turli xil 
boshlang‘ich pozitsiyalari hamda ishlab chiqaruvchi sifatida faqat alohida korxona, 
tarmoq yoki butun iqtisodiyotning ko‘rib chiqilishidir. Raqobatbardoshlik - nisbiy 
tushuncha, chunki bir turdagi bozorlarda muvaffaqiyatli raqobatlashuvchi tovar 
boshqa bozorlarda umuman raqobatbardosh bo‘lmaydi. Bu hol tashqi va ichki 
bozorlarda raqobatbardoshlikni chegaralash zaruratini keltirib chiqaradi. 
Shunday 
qilib, 
raqobatbardoshlik 
sohasida 
umumiy 
konsepsiyani 
shakllantirish uchun mazkur holatning barcha tomonlarini hisobga olish lozim. 
Biroq qator mamlakatlar tajribasiga ko‘ra ichki bozordagi raqobat xalqaro 
raqobatning asosi hisoblanadi. 
O‘zi uchun yangi hisoblangan bozorga kirib borish, ishlab chiqarishni 
kengaytirish yoki uni qisqartirish, texnologik jihozlarni modernizatsiya qilish, 
yoxud ishlab chiqariladigan mahsulotni yangilash maqsadida investitsiyalarni 
amalga 
oshirishda, 
albatta, 
ishlab 
chiqaruvchi 
yoki 
korxonaning 
raqobatbardoshligini baholash talab etiladi. 
Tovarlar raqobatbardoshligini ta’minlovchi unsurlar 8.7 - rasmda keltirilgan.
Ularni 3 ta turga ajratish mumkin: 
•
funksional xususiyati; 
•
firmalararo ta’siri; 
•
shakli bo‘yicha mahsulotlarni solishtirish mumkin. 
Mahsulot bo‘yicha raqobatning ikkita usuli mavjud bo‘lib, ularga narxli va 
narxsiz raqobat usulini kiritish mumkin.
Mahsulotning raqobatbardoshligi bozor ulushi, talab dinamikasi, talabning 
elastikligi kabi ko‘rsatkichlar orqali baholanadi. Uning omillariga esa narx-sifat, 
savdodan keyingi xizmat, etkazib berish shartlari, iste’mol xarajatlari kiradi.

---

170