Samarqand davlat universiteti I. U. Urazbaev n. J. Xodjaeva j. Qudratov

Takomillashmagan 
(
Fungi impyerfecti yoki Deutyeromusetes) 
zamburug‗lar jinsiz spora hosil qilib ko‗payuvchi zambrug‗larning barcha 
turlarini o‗z ichiga oladi. Tuban zambrug‗lar 10 mingdan ortiq tur bo‗lib, 
ularning ko‗pchilik turlari tuproqda uchraydi. Tuproqda keng tarqalgan, 
mikromisetlar 
Penicillum 
va 
Aspyergillus. 
avlodining vakillaridir. Bu ikki 
avlodning tuproqda tarqalgan turlari jinsiz sporalar Ya‘ni konidiya sporalar 
hosil qiladi. Tuban zambrug‗larning ko‗pchiliklari epifitlar bo‗lib, ular tirik 
o‗simliklarning to‗qimalarida yashaydi. Saprofitlar o‗rmon to‗shamalarida 
hayot kechiradiganlari va klechatkani parchalovchilari ham uchraydi. 
Takomillashmagan zambrug‗lardan yana bir turlari qora qo‗ng‗ir 
zambrug‗, u hujayra ichida qora rangli melaninsimon pigment sintezlaydi. 
Zambrug‗ miseliysi o‗lgandan so‗ng, pigmentlar tuproq gumusi tarkibiga 
qo‗shiladi. Tuban zambrug‗lardan, o‗simliklarda parazitlik qilib hayot 
kechiradiganlardan, g‗o‗zada 
Vyerticillium dahliae 
hamda 
Fusarium 
bo‗lib, 
qishloq xo‗jaligiga ko‗plab zarar etkazadi. 
Achitqilar
. Achitqilarga bir hujayrali vegetativ, ko‗rtaklanish yoki 
oddiy bo‗linish yo‗li bilan ko‗payadigan zambrug‗lar kiradi. Hujayralari 
har tomonlama ko‗rtaklanganligi tufayli, u ovalsimon yoki sfyerasimon 
shaklni oladi. Ba‘zi bir turlarning hujayralari burchakli, o‗roqsimon, 
o‗qyoysimon va kuchli bukilgan shakllarini oladi. qutbiy tomonlaridan 
ko‗rtaklanganda, ko‗paygandan keyin hujayraning shakli limon yoki nok 
shakliga o‗xshab qoladi.Hosil bo‗lgan ko‗rtaklar hujayrada saqlanib qoladi, 
ba‘zan esa ajralib alohidalanadi. Ma‘lum davrgacha ajralmay qolgan 
hujayralar zambrug‗larning yolg‗on tanachalari Ya‘ni psavdomisediylarni 
hosil qiladi. Achitqilar zambrug‗lar bo‗limining ichida alohida sinf 
vakillari 
orasida 
uchraydi. 
Askospora 
hosil 
qiluvchi 
achitqilar 
askomisetlarga mansubdir. Bulardan hamirturushlardan Saccharomyces 
cyerevisiae: nonvoychilikda va pivo pishirishda ishlatiladi. Undan tashqari 
tuproqda uchraydigan tipik tuproq achitqisiga 
Lipomyces 
avlodining 
Schizosaccharomyces spp
. kiradi. 
Jinsiy bo‗g‗in hosil qiluvchi Ya‘ni bazidiosporalr hosil qiluvchilari, 
bazidomisetlar sinfiga mansub bunga barglarning yuzasida (filloplanda) 
yashaydigan 

---

24 
Rhodosporidium 
avlodining vakillari kiradi. Ba‘zi bir bazidiomisesimon 
achiqilar jinsiz bo‗g‗inda ballistospora hosil qilib ko‗payadi, masalan 
boshoqdoshlarning bargi yuzasida yashovchi (fillosfyera) pushti achitqi 
Sporobolomyces 
ni keltirish mumkin. Askospora va bazidiospora hosil 
qilmaydigan achitqilar, tuban zambrug‗larga kiradi. Bu guruhga 
Candida 
avlodining vakillari kirib, ular hozirgi kunda mikrobiologiya sanoatida 
oziq-ovqat, o‗rmon va qishloq xo‗jaligining xar xil chiqindilaridan hamda 
ne‘ft mahsulotlarining uglevodlaridan chorva mollarining em-xashaklariga 
qo‗shib beriladigan oqsillarni preparatlarini sintezlashda ko‗plab 
qo‗llanilmoqda. 
Achitqilar tabiatda asosan o‗simliklar va hashorotlar bilan simbioz 
yashaydi. Bularga meva pashshasi (drozofilla), po‗stloqxo‗r qo‗ng‗iz, va 
o‗rmon chumolisi hamda o‗simliklarning bargi, mevasi, gullarning 
nektarlarida, daraxt to‗nkalari bilan simbioz hosil qiluvchi achitqilarni 
keltirish mumkin. Tuproqda achitqilar boshqa zamburug‗larga nisbatan 
kam uchiraydi lekin sovuq tundra tuproqlarida ularning soni ko‗payib 
ketadi yoki zamburug‗lar florasining asosiy vakillari bo‗lib qoladi. Buning 
asosiy sababi achitqilar sovuq sevar organizmlar hisoblanadi.Ularning 
ko‗pchilik turlari 0
o
S da rivojlanishini boshlab -20
o
S to‗xtatadi. Bunday 
psixrofil achitqilarga Leucosporidium avlodining vakilarini kiritish 
mumkin.Tuproqda uchraydigan achitqilar, aynan bir tuproq tipiga, tuproq 
guruhiga yoki tuproq ayirmasiga, shu tuproq xossasiga va tuproq paydo 
bo‗lish jarayoniga xosdir. Qora tuproqlar uchun xos achitqilarga 
Lipomyces tetrasporus
, kislotali chimli podzol, qo‗ng‗ir o‗rmon qizil va 
sariq tuproqlarda 
Candida podzolica 
xos bo‗lsa, o‗tloqi allyuvial tuproqlar 
uchun 
Schwanniomyces alluvinus, 
botqoq tuprorqlar uchun esa 
Williopsis 
saturnus 
xos hisoblanadi.