Samarqand davlat universiteti I. T. Ergashev, D. S. Normurodov, B. M. Eshonqulov sabzavot ekinlari seleksiyasi

 
 
 
 
5-rasm. Oʻzidan changlanuvchi oʻsimliklarda bir martalik yakka tanlash 
sxemasi 
5 yil dastlabki nav 
sinash 
ko`paytirish (DK), 
urug`lik pitomnigi 
(UP), davlat nav 
sinashi (DN) 
Urug`chilik ishlari, 
Davlat nav sinash 
shaxobchalarida 
sinash 
4-yil konkurs nav sinash 
(KN), zonal nav sinash 
(ZN), dastlabki nav sinash 
ko`paytirish (DК) 
Seleksion stansiyada va 
har-xil zonalarda 
sinash, ko`paytirish, 
Davlat nav sinashiga 
o`tkazish 
3-yil
kontrol pitomnigi (KP) 
“dastlabki nav sinash” 
(DN) va “konkurs nav 
sinash” (KN) 

---

26 
 
Oʻsimliklarning biologik xususiyatlaridan kelib chiqib, har xil ekinlarda 
oilaviy tanlashning bir necha usullari qoʻllaniladi. Bular izolyatsiyasiz, izolyatsiya 
bilan, urugʻlarning yarmini ekish usuli va juft chatishtirish usullaridir. 
Izolyatsiyasiz oilaviy tanlashda bir-biri bilan erkin changlana oladigan 
oʻsimliklar bir maydonga ekiladi. Har bir oʻsimliklarning urugʻi alohida yigʻib 
olinadi va alohida ekiladi. Izolyatsiya bilan oilaviy tanlash oʻtkazilganda ajratilgan 
oila oʻsimliklari alohida-alohida ekiladi. 
Chetdan changlanuvchi oʻsimliklarda ota oʻsimlikning salbiy ta‟sirini 
yoʻqotish maqsadida urugʻlarning yarmini ekish usuli qoʻllaniladi. (masalan 
bodring, poliz ekinlarida). Bunda tanlangan oʻsimliklar urugʻlari alohida olinib 
ularning yarmi ekiladi. Kelgusi yil faqat yaxshi oilalar ekiladi. 
Oilaviy tanlashning juft chatishtirish usulida tanlangan oʻsimliklar bir-biri 
bilan erkin chatishishi uchun juft qilib izolyator ichiga ekiladi, har bir juft uruhlari 
alohida yigʻib olinib, kelgusi yil alohida ekiladi va h.k. 
Vegetativ organlari bilan koʻpaytiriladigan oʻsimliklarda ommaviy va yakka 
klonli tanlashlar usulidan foydalaniladi. Ommaviy klonli tanlashda dastlabki 
materialdan yaxshi, talabga javob beradigan oʻsimliklar tanlab olinadi va 
koʻpaytiriladi. Tanlangan oʻsimliklar bitta dalada ekiladi. Koʻp martali ommaviy 
klonli tanlashda bu tadbirlar davom ettiriladi.
Yakka klonli tanlashda esa eng yaxshi tanlab olingan oʻsimliklar alohida 
ekiladi, oʻrganiladi va ularning orasidan yana tanlash oʻtkaziladi.
Eleksiya ishining har xil bosqichlarida tanlashning har xil usullari 
qoʻllaniladi. Masalan, dastlabki bosqichlarda seleksion material har xil davrda 
ommaviy tanlash, keyinchalik esa material bir xillashib borgandan keyin oilaviy 
tanlashning har xil usullaridan foydalaniladi. Nav yaratilgandan soʻng esa uni 
qimmatli belgi va xususiyatlarini saqlagan holda koʻpaytirish uchun yana ommaviy 
tanlash qoʻllanilishi mumkin. Bu usullarning har biri albatta ekinning biologik 
xususiyatlarini e‟tiborga olgan holda amalga oshiriladi.