Samarqand davlat tibbiyot instituti

4. Suv-tuz almashinuvi va kislotali-ishqorli muvozonatni 
muvofiqlashtiruvchi eritmalar 
Ushbu turdagi dori vositalariga kristalloid (poliionli eritmalar) va 
osmotik diuretiklar kiradi. Kristalloid eritmalar eng ko‘p foydalaniladigan 
eritmalar bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: Klinik amalyotda keltirilgan 
eritmalardan 
suv-tuz 
moddalari 
muvozanatini 
tiklash 
uchun 
foydalaniladi, zero ularda qon tarkibiga eng yaqin to‘plamdagi ionlar 
mavjud. Ringer-Lokk va laktosol turidagi distillangan suv – 1 litrgacha, 
Ringer-Lokk eritmasi natriy xloridi – 9,0 gr. Natriy bikorbanat – 0,2 gr. 
Kalsiy xlorid – 0,2 gr. Kaliy xlorid – 0,2 gr. Glyukoza – 1,0 gr. Ikki marta 
distillangan suv – 1 litrgacha, Laktasol, Natriy xlorid – 6,2 gr. Kaliy xlorid 

---

O’quv qo’llanma 
128 
– 0,3 gr. Kalsiy xlorid – 0,16 gr. Magniy xloridi 0,1 gr. Natriy laktat – 
3,36 gr. Natriy bikorbanat – 0,3 gr. Distillangan suv – 1 litrgacha eritmalar 
bundan tashqari atsidozga qarshi bikorbanat yoki natriy laktat 
ko‘rinishidagi tarkibiy qismlarga ham ega. Atsidoz ko‘rsatkichlarini 
tiklash uchun 4-5%li gidrokarbonat natriy eritmasi (soda) venaga 
yuboriladi. Poliionli eritmalar kam molekulyar massaga ega bo‘lib, 
tezlikda kapillyarlar devorlari orqali hujayralararo bo‘shliqqa o‘tadi va 
interstitsiyadagi suyuqlikning me’yoriy miqdorini tiklaydi. Ular tezlik 
bilan qon tomiridan chiqib ketadilar. Shu munosabat bilan, kristalloid va 
kolloid eritmalarning birgalikdagi qo‘llanilishi maqsadga muvofiq. 
Kristalloidlar gemodinamik kolloid qon o‘rnini bosuvchilar bilan 
birgalikda travmatik va gemorragik shok, yiringli-septik kasalliklarda, 
jiddiy xirurgik amaliyot va xirurgik amaliyotdan keyingi davrlardagi suv-
tuz balansi va kislotali-ishqorli muvozat buzilishining oldini olish va 
tuzatish maqsadlarida foydalaniladi. Bunda nafaqat hujayradan tashqari 
suyuqlik defitsitining, balki metabolik atsidoz va zaharlanishdan 
ko‘rilgan zararlarning o‘rni qoplash, balki gipovolemiyaning qisman 
tuzalishi va arterial bosimni stabillashtirishda namoyon bo‘luvchi 
muayyan gemodinamik ta’sir yuz beradi. 
Osmodiuretiklar
. 
Osmodiuretiklarga quyidagi ko‘p atomli spirt 
mahsulotlari kiradi: sorbit va mannit. Mannitol – natriy izotonik 
eritmasidagi 15%li mannit eritmasi. Sorbitol – natriy izotonik 
eritmasidagi 20%li sorbit eritmasi. Ko‘rsatilgan dori vositalarining 
diuretik ta’siri mexanizmi plazmaning osmotik darajasi va qon tomiri 
iziga interstitsial suyuqlik oqimining oshishi bilan bog‘liq bo‘lib, bu AQH 
va buyrakka qon kelishini ko‘payishiga yordam beradi. Buyrak filtrlash 
hajmining ko‘payishi natijasida natriy, xlor va suvlarning ekskretsiyasi 
ko‘payadi va shu bilan birga buyraklar kanalchalarida ularning singilishi 
to‘xtatiladi. Dori vositalari vena qon tomiriga yoki oqizilib tana 
og‘irligiga nisbatan sutkasiga 1-2 g/kg. miqdorida yuboriladi. 
Osmodiuretiklarni qo‘llash ko‘rsatilgan holatlar o‘tkir buyrak 
yyetishmovchiligining boshlang‘ich davri, gemolitik shok, yurak 
yetishmovchiligi, miya shishi, ichak parezi (peristaltikani stimullaydi), 
jigar va safro chiqarish yo‘llari kasalliklari va boshqa shu kabilardir. 
Ularning qo‘llanilishi mumkin bo‘lmagan holatlar esa buyraklarda 
filtrlash jarayonidagi buzilish, kuchli anasarka va ekstratsellyulyar 
gipergidratatsiya bilan bog‘liq boshqa holatlar bilan kuzatiladigan yurak 
yyetishmovchiligi, bosh miya bosimi kabilardir. 

---

K.M. Abdiyev, U.D. Dadajanov, A.G. Madasheva