Samarqand davlat chet tillar instituti tarjimonlik fakulteti

Jarangdorlik - bu badiiy uslub bo’lib, matnda real dunyoning tovushlariga taqlid qiluvchi so’zlar majmuidan iborat.


Assonans - fransuz tilidan kirib kelgan bo’lib, ohangdoshlik ma’nosini anglatadi. Bu matndagi bir xil yoki o’xshash unli tovushlarning tovush obrazini yaratish uchun takrorlanishi sanaladi. Assonans nutqning ifodali bo’lishiga imkon beradi. Assonansni qofiya, she’r ritmida shoirlar qo’llashadi.
Alliteratsiya - yunon tilidan kirib kelgan atama bo’lib, she’riy nutq ifodaliligini kuchaytirish, tovushli obraz yaratish uchun badiiy matnda undosh tovushlarning takrorlanishidir.


Taqlidiy so’z - tovush vositasidagi taassurotlarni bizni o’rab turgan dunyodagi mavjudotlar tovushlarini eslatuvchi so’zlar orqali yetkazish.


I bob bo’yicha xulosa

O’zbek adabiyotshunosligi va tilshunosligida badiiy nutqning o’rganilishi bo’yicha quyidagi xulosalarga kelish mumkin:

25

1. 
   Badiiy nutq masalasi - adabiyot haqidagi muhim qirralaridan biridir, chunki unga badiiy ijod mahsulining o’ziga xos xususiyati, yozuvchining she’riy mahoratining xususiyatlari taaluqlidir. U anchadan beri tadqiqotchilar va yozuvchilarning ham diqqatini qaratib kelmoqda.
   
2. 
   Asarda nutqning mazmuni ko’pincha badiiy shakllarning bevosita o’zlashtirilgan tomoni sifatida aniqlanadi, u estetik jihatdan tinglovchi va o’quvchiga ta’sir o’tkazadi. Adabiyotshunoslikda formalistik maktab mavjudki, ular badiiy nutqning aynan estetik o’ziga xosliklarini mutlaqlashtiradi va o’z diqqatini estetik taassurot uyg’otuvchi tovushli va konstruktiv xususiyatlariga qaratadi.
   

3. 
   Badiiy nutq - bu til vositalari yordamida badiiy asarda obrazli ma’no ifodalashdir. Tashqaridan qaraganda, badiiy nutq oddiy so’zlashuv nutqidan hech farq qilmaydi, lekin u birinchi navbatda estetik funksiya bajaradi. Badiiy nutq har bir ishlatilgan so’z va konstruksiyalar yordamida muallif maqsadini amalga oshiradi va asar ma’nosini ochib beradi. Til bir vaqtning o’zida ham tasvir vositasi, ham tasvir predmeti sifatida namayon bo’ladi.
   

4. 
   Badiiy nutq turli xildagi badiiy vositalardan foydalanadi: metaforalar, kinoya, so’z o’yini (tajnis), inversiya, boshqa matnlarga allyuziya va boshqalar.
   

5. 
   Badiiy nutq muallif nutqi, personajlar nutqi va hikoyachi bayonidan iborat matndir. Muallif nutqi va personajlar nutqining o’zaro aloqadorligi badiiy nutq uslubiyatining markaziy muammolaridan biridir. Har qanday adabiy asarning badiiy yuksakligi, birinchi galda, nutq qurilishida namoyon bo’ladi.
   
6. 
   Badiiy nutq ifoda vositalariga troplar (obrazli, ko’chma ma’nodagi so’zlar) va stilistik figuralar (obrazli iboralar) kiradi.
   

10. 
    Badiiy nutq janrlari esa lirik janr (elegiya, ballada, qasida, bag’ishlovlar), nasriy janr (roman, qissa, novella), dramatik janr (tragediya, drama, komediya) sanaladi. O’z o’rnida badiiy nutq janrlari syujetli va syujetsizga bo’linadi.
    

26

II BOB. BADIIY NUTQNING O’ZIGA XOS XUSUSIYATLARI