Самарканд Давлат Архитектура-курилиш институти

8.1. Нураш жараёни.
Ер юзасида таъсир қилувчи турли агентлар, асосан температуранинг ўзгариши, сувнинг музлаши, сувнинг, кислоталарнинг, ишқорларнинг, углекислоталарнинг химиявий таъсири, шамолнинг ва турли ўсимлик ва ҳайвонот олами организмларининг таъсири остида тоғ жинслари таркибининг бузилиш ва ўзгариши нураш жараёни деб тушунилади.
Нураш жараёни нафақат табиий жнсларга (минераллар ва тоғ жинсларига), балки инсон томонидан сунъий яратилган қурилиш материалларига ҳам таъсир қилади.
Нураш жараёнининг ўзига хос асосий жиҳатларидан бири, доимий ва аста-секин литосфера юқори қатламларини емиришдан иборат.
Нураш жараёни ер юзасига актив таъсир этиб, унинг янада оқим сувлари ва шамол таъсиридан бузилишига шароит яратади.
Ер юзасига, тоғ жинслари қатламига нураш жараёнининг таъсири нураш қобиғининг юзага келишига олиб келади.
Пайдо бўлган жойида қолган нураш жараёни маҳсулоти Элювит деб аталади.
Таркиби бўйича элювит туб жинслар ва гилли грунтлар аралашмасидан иборат. Элювитнинг турларидан бири сифатида тупроқни айтиш мумкин.

- расм. Тоғ жинсларининг емирилиши.

Нураш турлари. Нурашнинг уч турини фарқлаш қабул қилинган: физикавий, химиявий ва биологик.
Физикавий нураш тоғ жинсларининг минерал таркиби ўзгармаган ҳолда механик майдаланиши кўринишида ифодаланади. Физик нураш қуруқ ва совуқ иқлим шароитларида кўпроқ ривожланади.
Химиявий нураш тоғ жинслари таркибининг ўзгариши ва эриши билан боғлиқ бўлган жараён билан ифодаланади. Бунда энг актив химиявий реагентлар бўлиб сув, кислород, углекислота ва органик кислоталар ҳисобланади.
Биологик нураш ўсимликлар ва тирик организмлар ҳаёт фаолияти натижасида шакланади. Тоғ жинслари майдаланади ва кўп миқдорда органик кислоталар таъсирига учрайди. Дарахтларнинг илдизлари энг мустаҳкам қоятошли жинсларни ҳам ёриб юбориш қобилиятига эга. Кўпчилик тирик организмлар, айниқса ер ўйувчилар тоғ жинсларини актив равишда майдалайдилар. Бундан ташқари тоғ жинсларининг нурашига кўпсонли бактериялар ҳам таъсир қилади. Улар ўз фаолияти жараёнида айрим моддаларни ўзлаштириб, бошқаларини ажратади.
Нураш жараёни бораётган майдонларда бино ва иншоотлар пойдеворлари асосларини танлашда нураш қобиғини кесиб тушиш керак бўлади. Бундан ташқари нураш жараёнини бино ва иншоотларни эксплуатация қилиш даврида ҳам ҳисобга олиш керак.