Самарқанд қишлоқ ХЎжалик институти ветеринария факултети

шарциз – 
орқа мия
ва 
шартли – бош мия
рефлексларига бўлинади. М.Н.С си билан 
ишчи орган ўртасида доиравий боғланиш бўлиб, 
қайтар боғланиш
дейилади 
яъни марказдан келган импулсга ишчи орган фаолияти ўзгариб, сўнг ишчи 
орган М.И.Н толалари орқали марказга импулслар юбориб, марказ бу 
импулсларни тегишлича анализ ва синтез қилгани ҳолда, ишчи органга янги 
импулслар юборади. Шу импулслар таъсирида ишчи орган қандай даражада 
импулсларга жавоб қайтараѐтганлиги ва ишчи орган ҳолатининг қай 
даражада еканлиги тўғрисида марказга яна хабар беради. Демак, нерв 
маркази билан бошқарилаѐтган орган ўртасида узвий боғланиш ҳосил бўлиб, 
қайтар афферентасия
юзага чиқади. Марказга келаѐтган импулс ишчи орган 
фаолияти-нинг ўзгаргани тўғрисида хабар берса, марказ организмнинг 
еҳтиѐжини қондириш мақсадида, талабга яраша орган фаолиятини 
ўзгартиради. Демак, марказ орган фаолиятига актив таъсир етгани сингари, 
орган ҳам марказ фаолиятига актив таъсир етади.
3. 
Нерв маркази
деб, организмнинг бирор функсиясини бошқаришда 
уйғунлашиб ишлайдиган М.Н.С. нейронларининг гуруҳига айтилади. Муайян 
функсияни М.Н.С.сининг турли қисмларида тарқоқ жойлашган нейронлар 
биргалашиб, уйғунлашиб бошқаради ва уларнинг маълум бир гуруҳи ҳаѐт 
учун муҳим аҳамиятга ега бўлса, миянинг бошқа қисмида жойлашган 
нейронлар бир мунча кам аҳамиятга егадир. 
Масалан
: юрак иши узунчоқ мия 
орқали бошқарилади, лекин юрак ишининг бошқарилишида орқа мия, оралиқ 
мия ва катта ярим шарлар пўстлоғидаги маълум нейронлар гуруҳи ҳам юрак 
ишининг бошқарилишида қатнашади. Лекин, узунчоқ мия шикастланганида 
юрак иши издан чиқиб, ҳайвон ҳалок бўлади. М.Н.С сининг бошқа қисмларда 
жойлашган 
юрак 
ишини 
бошқарилишида 
қатнашадиган 
нерв 
ҳужайраларининг гуруҳлари деярли муҳим аҳамиятга ега бўлмай, бу 
ҳужайраларнинг шикастланиши ҳайвонни ўлимига олиб келмай юракни 
маълум фаолиятини издан чиқариши мумкин. 
Организм қисмларидан бошланадиган қўзғалишлар аввал орқа ѐки 
узунчоқ мия нейронларига узатилиб сўнг мия пўстлоғига ва М.Н.С сининг 
ҳамма қисмларига тарқалиб жавоб реаксиялари миянинг маълум 
қисмларидаги марказ-ларда вужудга келиб нервлар орқали ишчи органга 

---

203 
юборилади. Демак, таъсирот-ларга жавоб беришда М.Н.С.сининг ҳамма 
қисмлари яхлит система сифатида иштирок етади. Нерв марказлари бир 
қанча хусусиятларга ега бўлиб, улар нерв марказларини ҳосил қилган 
нейронлар занжирининг тузилишига ва нерв инпулсларининг синапслардан 
ўтиш жараѐнларига боғлиқдир: