Саломов р. С. Спорт машғулотининг


Шекланган шаршаш - бу айрим мушак гуруцларини шаршаши



Download 1,33 Mb.
Pdf ko'rish
bet51/106
Sana23.02.2022
Hajmi1,33 Mb.
#180501
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   106
Bog'liq
sport mashgulotining Saidga 4

 
Шекланган шаршаш - бу айрим мушак гуруцларини шаршаши 
 
Яширин (фрни тфлатиладиган) шаршашга иродани ишга 
солиш цисобига иш қобилиятининг юқори даражаси хос 
хусусиятдир. Бу соцада ишлаш кам даражадаги иқтисод қилиш 
билан боғлиқ. 
Ошиқ (фрин тфлатилмайдиган) шаршаш яширин шаршаш 
пайтида иш тфхтатилмаса юзага келади. Ишки аъзолар ва царакат 
аппаратлари вазифасини сусайиши билан иш қобилиятини 
пасайиши бош белги цисобланади. Одатда бундай цолатда 
спортши масофадан шетлайди, машғулотни тфхтатади. 
Максимал анаэроб қувватига эга бфлган машқларни 
бажаришдаги шаршашни фсишига МАТ да ва асаб-мушак ижроия 
аппаратида рфй беражтган жаражнлар муцим фрин тутади. 
Айниқса креатин-фосфат тез сусаяди. Лактат аралашмаси 
уншалик кфп эмас, негаки иш қисқа муддатлидир. 
Максималга яқин анаэроб қувватига эга бфлган машқларни 
бажаришда шаршашни фсишига цам МАТда ва асаб-мушак 
ижроия аппаратида (ишлажтган мушакларда) рфй беражтган 
фзгаришлар етакши фрин тутади. Мушакларнинг фзида фосфаген 


121 
ва мушак гликогени жадаллик билан сарф бфлади. Анша 
миқдорда сут кислотаси тфпланади. 
Субмаксимал анаэроб қуввати соцасида ишлаш шоғида 
фосфагенларнинг (АТФ, КрФ) ресинтези (тикланиши) етарли 
даражадаги тезликда рфй беради, шунинг ушун иш охирида 
уларнинг сезиларли даражадаги сарфи билинмайди. Бу қувват 
соцасидаги ишни бажариш шоғида мушак ва қонда лактатни 
тфпланиши асосий хусусият цисобланади 
Максимал аэроб қувватли машқларни бажаришда шаршаш 
энг аввало кислород ташувши тизим билан боғлиқ, унинг энг 
сфнгги имконияти иш қобилиятини шегаралайди. Ишлажтган 
мушакларни кислород билан етарли даражада таъминланма-
ганлиги қувватнинг ушбу цолатидаги шаршашнинг бош сабаби 
цисобланади. 
Максимал олди аэроб қуввати машқларини бажаришда цам 
кислород етказиб бериш тизими имконияти муцим цолат цисоб-
ланади. Қонда лактат аралашамасининг кфпайиб кетиши шаршаш 
цосил бфлганлигининг бош сабаби эканлиги цақида хулоса қилиш 
мумкин. 
Ўрта аэроб қуввати зонасида ишлаш цам кислород етказиб 
бериш тизимига катта таъсир кфрсатади. Бундай қувват билан 
ишлаш шоғида мушак гликогенининг сезиларли сарфи ва жигар 
гликогенининг кушли сарфи кузатилади.
Кам аэроб қуввати машқи цам юқорида айтилганидек, 
аммо буларнинг баршаси анша кеш рфй беради. 
М.П. Павлов таъкидлаганидек шаршаш ва тикланиш - бу бир 
жаражннинг икки томонидир. Уларнинг мутаносиблиги - царакат 
цолатининг асоси жки цажтий таркибнинг паст фаоллиги цисоб-
ланади. 
Машқ жки мусобақа жаражнида спортши танасида рфй 
беради-ган физиологик ва биологик фзгаришлар ишлажтган 
аъзолар цолатини жмонлаштиради. Аммо уларнинг фзи 


122 
тикланиш жаражнини жадаллаштиради. Бунда шаршаш қаншалик 
тез рфй берса тикланиш шуншалик тез бфлади. 
Ишлагандан кейин тикланиш жаражнининг қуйидаги 3 
даври белгиланади: 
1 - тез тикланиш даври,
2 - секин тикланиш даври,
3 - суперкомпенсачия даври. 
Дастлабки икки давр ушун шаршатадиган иш натижасида 
сусайган иш қобилиятини тиклаш даври мос келади, ушинши 
давр - аста-секин меъжрдаги (ишши) даражасига қайтувши юқори 
даражадаги иш қобилияти. 
Тикланиш жаражнининг хусусияти шундаки, тикланиш 
тезлиги ва давомийлиги ишнинг қуввати билан тфғридан-тфғри 
боғлиқдир, яъни иш қуввати қаншалик юқори бфлса иш вақтида 
шуншалик кфп фзгаришлар рфй беради ва тикланиш тезлиги 
шуншалик юқори бфлади. Шундай қилиб, машқнинг даво-
мийлиги қаншалик қисқа бфлса, тикланиш даври шуншалик қисқа 
бфлади. Максимал анаэроб қуввати ишидан кейин кфпгина 
вазифаларни тикланиш давомийлиги бир неша минут, марафон 
югуришдан кейин эса бир неша кун тикланилади. 
Машқлар орасида дам олиш вақтини камайтириб жки 
кфпайтириб юкламанинг кумулятив самарасини кфпайтириш 
жки камайтириш мумкин. 
Дам олишнинг (машғулотлар орасидаги дам олиш) 
тикланиш даври ораси барша цолатларда орқасидан суперком-
пенсачия даври вужудга келадиган редукчия (тескари) даври 
бошланмасдан тугаши лозим. 
Тикланиш даври давомийлиги қуйидагиларга боғлиқ: 
- юкламанинг катталиги; 
- юкламанинг йфналиши; 
- спортши малакаси; 
- тикланишга бфлган шахсий хусусиятлар. 


123 


124 
Махсус шароитларда, масалан, фқув машқ йиғинларида 
кунига икки марта машғулот фтказишнинг мақсадга мувофиқ-
лиги катта цажмдаги машқ ишларини бажариш билан боғлиқ 
замонавий спорт табиатидан келиб шиқади. 
Енгиллатиш юкламаларидан (2-3 машғулотга бфлиш 
натижасида) кейин тикланиш жаражнлари асосан 6-8 соатдан 
кейин якунланади. Бунда энергия зацираларининг 85-90% 
тикланади. Юк тақсимоти жигар ва мушакларда гликогеннинг 
жадал йиғилиши билан фтказилади. 
Тикланиш жаражнини тезлатиш мақсадида тикланишнинг 
турли шакллари шунингдек фаол дам олиш цам қфлланилади. Бу 
цолатда бир хилдаги мушак фаолиятини бошқаси билан 
алмаштирилади. Фаол ва пассив дам олишни бирикуви цам 
машқлар, цам машғулотлар орасида ранг - баранглаштириш 
сифатида қфлланилади. Мусобақа жаражнида стартлар орасидаги 
вақт шфзилиб кетган пайтда айрим спортшилар аутоген 
машғулоти ва қисқа муддатли уйқудан фойдаланиб тфлалигиша 
тикланишга улгуради.
Ўз-фзини текшириш ушун саволлар 
1. Машқ жаражнидаги дам олишнинг асосий вазифалари. 
2. Мусобақа ва машқ юкламалари таъсири остида спорт 
натижаларини пасайишига нима сабаб бфлади? 
3. Нима ушун шаршаш вазифавий захираларини жалб этади? 
4. Қандай қилиб шаршаш машқ қилиш таъсирининг мақбул 
цажми шегарасини аниқлашга жрдам беради 
5. Шаршаш даражасини белгиловши асосий сабаблар. 
6. Машқлар орасидаги дам олишнинг асосий турлари. 
7. Машқ машғулотлари орасидаги дам олишнинг асосий 
турлари. 
8. Тикланиш жаражни давомийлигини белгиловши асосий 
сабаблар (омиллар) 


125 
9. 
Қуйидагилар 
тикланиш 
вақтига 
қандай 
таъсир 
кфрсатади. 
а) юклама катталиги; 
б) машқ (машқ топшириғи) йфналиши; 
в) спортшининг ихтисослиги (махорат даражаси); 
г) спортши танасининг тикланишига бфлган шахсий 
қобилияти? 

Download 1,33 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   106




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish