S yunusov, Z. Abdiyev

 
6.3. Sabzavot ekinlari ko„chatlarini
payvandlash muddatlari va texnologiyasi 
 
Payvandlash uchun payvandlashlar. 
Payvandlash 
maqsadidan kelib chiqqan holda, payvandlash va payvandustni xar 
xil qilib amalga oshirish (bajarish) mumkin (39-jadval).
 
Xar bir ekin uchun to„g„ri keladigan payvandlashlar (nav, dura-
gay, namunalar) ya‟ni, madaniy navlarga payvandlash yo„li bilan o„rga-
nilgan, o„zida yaxshi xususiyatlarni namoyon etib, ajratib olinganlari 
hamda maxalliy sharoitlarga yaxshi moslashganlari tavsiya etiladi.
39-jadval
Payvandlash va payvandust sifatida 
 ekinlardan foydalanish. 
Payvandust
(kerakli nav) 
Payvandlash
(chidamli nav) 
Pomidor
Pomidor, baqlajon 
Baqlajon 
Baqlajon, pomidor 
Shirin qalampir 
Shirin qalampir 
Bodring 
Qovoq, qovoqcha 
Qovun 
Qovoq, qovoqcha 
Tarvuz 
Qovoq, qovoqcha 
To„g„ri keladigan payvandlashni tanlash, payvandlashda xal qi-
luvchi ahamiyatga ega. Payvandlash genetik tomondan tuproq kasal-
liklari, tuproqdagi sho„rlanishga chidamli, kuchli o„suvchi va yaxshi 

---

ildiz tizimiga ega bo„lishi kerak. Yarim madaniy va yovvoyi turlarni 
madaniy navlar bilan taqqoslanganda ularni ildiz tizimi ikki metr 
chuqurlikkacha kirib boruvchi, o„simlikni suv bilan yaxshi ta‟min-
lovchi xususiyatlarga ega. (60, 61 rasmlar). 
 
 
60-rasm
. Madaniy 
pomidorni ildiz tizimi. 
61-rasm
. Yarim madaniy 
pomidorni ildiz tizimi. 
Payvandlash o„zining ildiz tizimi orqali payvandustni ozuqa 
elementlar bilan ta‟minlaydi, payvandust esa o„z navbatida foto-
sintez jarayonida bargda sintez qilgan organik moddalar bilan o„sim-
likni to„yintiradi, shunday qilib payvandlash va payvandust o„zaro 
bir - biriga ta‟sirini o„tkazadi.
Odatda payvandlash sifatida noqulay sharoitlarga chidamli nav 
qo„llaniladi. 
Pomidorni qimmatli navlarini, bu ekinni ildiz chirishi bilan ka-
sallanmaydigan va noqulay sharoitlarga moslashgan yovvoyi shakl-
lariga, navlariga yoki duragayga payvandlash mumkin. 
Pomidorni ochiq va himoyalangan maydonlarda payvandlash 
sifatida ishlatish uchun Sabzavot, poliz va kartoshkachilik ilmiy 
tadqiqot instituti tomonidan yaratilgan va 2017 yildan O„zbekistonda 
rayonlashtirilgan “Matonat” navi tavsiya etiladi. Nav indeterminant 
tipda, poyasi uzunligi 150 sm dan 290 sm gacha. Shakli tarqoq. 
Barglanishi o„rtacha. Bargi to„q-yashil, o„rtacha, tuklangan, barg 
plastinkasi uzun (7,5 x 3,5 sm). Shonalangan, shonada 10-12 ta 
mevasi bor. Meva shakli – yumaloq (2,5 sm), usti - silliq, eti - o„rta-
cha. Mevasi mayda – 10 g., urug„ kamerasi - 2 ta, urug„lar soni - o„r-

---

tacha. Meva rangi biologik pishib etilganda - qizil. Bir o„simlikda 
325-438 dona meva shakllanadi. 
Bodring uchun payvandust sifatida geterozis duragaylar (parte-
nokarpik va asalari yordamida changlanuvchi) ni olingani maqul. 
Bodring uchun payvandlash sifatida fuzarioz so„lishga chidamli qo-
voq (
Sucurbita ficifolia
) ni ishlatish mumkin. 
Ertapishar tarvuz va qovun uchun payvandlash sifatida kuchli 
ildiz tizimiga ega, haroratning pasayishiga chidamli yirik mevali 
qovoqni ishlatish mumkin. Bu payvandlash hosildorlikni deyarli ikki 
barobarga ortira oladi.
Tarvuz va qovun uchun payvandlash sifatida qovoqcha va 
qattiq po„stli qovoqdan foydalanish mumkin. Payvandlangan 
o„simlik haroratning keskin tushib ketishiga, nisbatan chidamli 
bo„lib qoladi. 
Payvandlash sifatida lagenariya qovog„i yoki idish qovoq 
(
Lagenária sicerária
) dan foydalaniladi, ularga payvandlangan tar-
vuz, qovun yoki bodringni hosildorligi, tezpisharligi va sovuqqa 
chidamliligini oshiradi. Payvandlangan tarvuz, o„z ildizida o„sib 
rivojlangan tarvuzga taqqoslanganda, mevasi katta va shirinligi yu-
qori bo„lgan.