S yunusov, Z. Abdiyev

Fusatrium oxysporum
Schlecht. 
var.vasinfectum
(Atk.) Sn. Et Hans.), makrosporioz (
Macrosporium solani
Ell. Et 
Mart.), kladosporioz (
Cladosporium fulvum
Slu), mozaika (
Solanum
virus) va vertitsillyoz so„lish (
Verticillium albo-atrum
Reinke et 
Berth.) kasalliklari hisoblanadi. Zararkunandalardan esa oqqanot 
(
Bemicia tabaci
), shira (
Aphidae
), nematoda (
Nematode
), ko„sak 
qurti (
Heliothis jbsoliata
F.) va minior pashshasi (
Acarina
) eng ko„p 
zarak etkazadi. Sabzavot ko„chatlarini payvandlash natijasida 
fuzarioz vilt kasalligining (
Fuzarium oxisporum f. sp. melonis
) 1 va 2 
ko„rinishlariga chidamligini ko„rsatdi. 
Payvandlash texnologiyasini qo„llash mevalarning sifatiga va 
oziq moddalarning miqdoriga ijbiy ta‟sir ko„rsatganligi qayd etildi. 
 
Payvandlangan qovun ko„chatida fuzariozning 1 va 2 ko„rinish-
larini (
Fusarium oxysporum f. sp. melonis
va 
Didymella bryoniae
) 
nazorat etishda samarali usulidir, ayniqsa chidamsiz navlarini qo-
voqqa payvanlaganda yaqqol namoyon bo„lgan. 

---

Hozirda ayrim davlatlarda pomidorni payvandlash sifatida 
olinib unga baqlajon payvand qilinmoqda. Baqlajonning chidamli 
payvandlashiga payvandlash natijasida vilt (
Verticillium dahliae and 
meloidogyne incognita
) kasalliklariga chidamliligi va hosildorligi-
ning oshganligi qayd etiladi. 
M. Dotsenko (2011) internet saytida bodringni qanday qilib qo-
voqqa payvand qilish kerakligi va qovoq hamda kovoqcha (kabach-
ka) ga bodringni payvandlash usullari haqida ma‟lumot beradi. Pay-
vantag sifatida qovoqni yirik mevali Voljskaya seraya 92, Gribovs-
kaya Zimniy va boshqa, qattiq po„stli qovoqdan Mozoleevskaya 49, 
Ukrainskiy mnogoplodnыy va muskat qovoqdan Vitaminnaya va 
Perexvatka mestnaya kabi navlardan foydalanishni ta‟kidlaydi.
So„ngi yillarda G„arbiy Yevropa, Janubiy-sharqiy Osiyo va 
Amerika sabzavotchilari tashabbusi bilan keng qo„llangan bu usulga 
qiziqishlar ortmoqda. Natijada payvandlashni qo„llash, ekinlar hosil-
dorligini 30-90 % ga va undan ko„payishiga va mevaning o„rtacha 
vaznini hamda tarkibining ozuqali qiymatini ortishiga olib kelmoq-
da.
Rivojlangan mamlakatlarda payvandlash usuli maxalliy bozor 
va eksport uchun sabzavot ekinlari ko„chatlarini standart bo„yicha 
ishlab chiqarishda qo„llanilmoqda. Fermerlarga maxalliy sharoitga 
yaxshi moslashgan, payvandlangan xar xil sabzavot ekinlari ko„chat-
lari sotilmoqda. 
Tarvuzni payvandlangan ko„chatlarni ishlab chiqarish Isroilda - 
70%, Yaponiya, Koreya va Ispaniyada- 93-98%, Gretsiyada-100% 
ni tashkil etadi. Bodring va qovunni payvandlangan ko„chatlarni ish-
lab chiqarish Janubiy Koreyada 95 % dan, Yaponiyada bodring- 
72% ni va qovun -30% ni tashkil etadi. 
Pomidorni payvandlangan ko„chatlarni ishlab chiqarish Marok-
koda 75% ni, Niderlandiyada va Yaponiyada- 50% dan, Turkiyada- 
25% ni tashkil etadi. Payvandlangan baqlajon Yaponiyada 65 % ni, 
shirin qalampir esa Koreyada umumiy ishlab chiqarilgan ko„chatlar-
ning 25 % ni tashkil qiladi.
Ushbu usulni qo„llash iqtisodiy foyda keltiradi va fermerlarga 
yuqori sifatli mahsulot olish, yuqori foydani ta‟minlashda imkon be-
radi. 

---

O„zbekiston sabzavotchiligida payvandlash usulini qo„llash 
ochiq va himoyalangan yerlarda pomidor, baqlajon, shirin qalampir, 
bodring, qovun va tarvuz ekinlari hosildorligini ko„paytirish, mah-
sulot sifatini yaxshilashga hamda sabzavotlarni ekologik sof ishlab 
chiqarish texnologiyasini qo„llanilishini ta‟minlash uchun imkoni-
yatlarni ochib beradi. 
Respublikamizda sabzavot ekinlarini hosildorligini va mahsulot 
sifatini oshirishda payvandlash usulini qo„llash istiqbolli xisobla-
nadi. Sababi bodring, tarvuz, qovoq va qovun ekinlarini kasalliklar 
va hashoratlardan zararlanishini oldini olishda bu usul ahamiyatlidir.