С. У. Меҳмонов, Д. Й. Убайдуллаев бюджет ташкилотларида бухгалтерия ҳисоби

Асосий воситани сотилиши ҳисобига ҳисобдан чиқарилиши

2	Асосий воситаларни сотилиши: 1) бино ва иншоотлар (чет элда жойлашганларидан ташқари): а) ҳисобланган эскириш суммасини ҳисобдан чиқарилиши			02-счётнинг тегишли субсчётлари			01- счётнинг тегишли субсчётла ри		АВ-4-сон шакл, бюдж, Бухгалтерия маълумотномаси
	б) қолдиқ чиқарилиши	қийматини	ҳисобдан	231, 241, 251, 261 ёки 271			01- счётнинг тегишли		АВ-4-сон шакл, бюдж, Бухгалтерия

		субсчётларн инг тегишлиси	субсчётла ри	маълумотномаси
3	2) қолган асосий воситалар (чет элда жойлашганларидан ташқари): а) дастлабки қийматини ҳисобдан чиқарилиши	201	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	АВ-4-сон шакл, бюдж, Бухгалтерия маълумотномаси
	б) ҳисобланган эскириш суммасини ҳисобдан чиқарилиши	02-счётнинг тегишли субсчётлари	201	АВ-4-сон шакл, бюдж, Бухгалтерия маълумотномаси
	в) асосий воситаларнинг сотиш қиймати	15-счётнинг тегишли субсчётлари	201	Юк хати
	г) бир вақтнинг ўзида тегишли бюджет даромадига ҳисобланган сумма	201	160	Бухгалтерия маълумотномаси
	д) пул маблағларини келиб тушиши	113	15- счётнинг тегишли субсчётла ри	Шахсий ҳисобварақдан кўчирма
	е) бюджетга ҳисобланган суммаларни ўтказиб берилиши	160	113	Шахсий ҳисобварақдан кўчирма
	ж) асосий воситаларни сотилишидан кўрилган ижобий молиявий натижа (даромад)	201	272	Бухгалтерия маълумотномаси
	з) асосий воситаларни сотилишидан кўрилган салбий молиявий натижа (зарар)	231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларн инг тегишлиси	201	Бухгалтерия маълумотномаси
4	3) чет элда жойлашган ташкилотларнинг асосий воситалари (бино ва иншоотлардан ташқари): а) дастлабки қийматини ҳисобдан чиқарилиши	201	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	АВ-4-сон шакл, бюдж, АВ-4а-сон шакл бюдж, Бухгалтерия маълумотномаси
	б) ҳисобланган эскириш суммасини ҳисобдан чиқарилиши	02-счётнинг тегишли субсчётлари	201	АВ-4-сон шакл, бюдж, АВ-4а-сон шакл бюдж,

				Бухгалтерия маълумотномаси
	в) асосий воситаларнинг сотиш қиймати	15-счётнинг тегишли субсчётлари	201	Юк хати
	г) пул маблағларини келиб тушиши	113	15- счётнинг тегишли субсчётла ри	Шахсий ҳисобварақдан кўчирма
	д) асосий воситаларни сотилишидан кўрилган ижобий молиявий натижа (даромад)	201	272	Бухгалтерия маълумотномаси
	е) асосий воситаларни сотилишидан кўрилган салбий молиявий натижа (зарар)	231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларн инг тегишлиси	201	Бухгалтерия маълумотномаси
Беғараз бериш ҳисобига ҳисобдан чиқариш
5	Асосий воситалар беғараз берилганда а) ҳисобланган эскириш суммасини ҳисобдан чиқарилиши	02-счётнинг тегишли субсчётлари	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	Юк хати, Далолатномалар, бухгалтерия маълумотномаси
	б) қолдиқ қийматини ҳисобдан чиқарилиши	231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларн инг тегишлиси	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	Юк хати, Далолатномалар, бухгалтерия маълумотномаси
Камомад ёки йўқотишнинг аниқланиши ҳисобига ҳисобдан чиқариш
6	Инвентаризация натижасида камомад чиққан асосий воситалар суммасига (агарда моддий жавобгар шахсдан ундирилмаса): а) ҳисобланган эскириш суммасини ҳисобдан чиқарилиши	02-счётнинг тегишли субсчётлари	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	Далолатномалар, бухгалтерия маълумотномаси
	б) қолдиқ қийматини ҳисобдан чиқарилиши	231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларн	01- счётнинг тегишли субсчётла	Далолатномалар, бухгалтерия маълумотномаси

		инг тегишлиси	ри
7	Инвентаризация натижасида камомад чиққан бюджет маблағлари ҳисобидан сотиб олинган ёки сотиб олиниш манбаси ноаниқ бўлган асосий воситалар суммасига (агарда моддий жавобгар шахсдан ундирилса): а) ҳисобланган эскириш суммасини ҳисобдан чиқарилиши	02-счётнинг тегишли субсчётлари	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	Далолатномалар, бухгалтерия маълумотномаси
	б) қолдиқ қийматини ҳисобдан чиқарилиши	231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларн инг тегишлиси	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	Далолатномалар, бухгалтерия маълумотномаси
	в) айбдор шахсдан ундириладиган сумманинг бюджет даромадларига ҳисобланиши	170	160	бухгалтерия маълумотномаси
	г) айбдор шахс томонидан ташкилот кассасига камомад суммасининг тўланиши	120	170	Касса кирим ордери
	д) камомад суммасини ҳисобвараққа кирим қилиниши	113	120	Касса чиқим ордери
	е) маблағларни бюджет даромадига ўтказиб берилиши	160	113	Шахсий ҳисобварақдан кўчирма
8	Моддий жавобгар шахс камомад чиқишида айбдор деб тан олинган ҳолда (агарда асосий восита бюджетдан ташқари маблағлар ҳисобидан харид қилинган бўлса): а) ҳисобланган эскириш суммасини ҳисобдан чиқарилиши	02-счётнинг тегишли субсчётлари	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	Далолатномалар, бухгалтерия маълумотномаси
	б) қолдиқ қийматини ҳисобдан чиқарилиши	170	01- счётнинг тегишли субсчётла ри	Далолатномалар, бухгалтерия маълумотномаси
	в) агарда, мазкур асосий воситанинг қолдиқ қиймати моддий жавобгар шахс ҳисобига олиб борилган суммадан кам бўлса	170	272	Бухгалтерия маълумотномаси

	г) агарда, мазкур асосий воситанинг қолдиқ қиймати моддий жавобгар шахс ҳисобига олиб борилган суммадан кўп бўлса	231, 241, 251, 261 ёки 271 субсчётларн инг тегишлиси	170	Бухгалтерия маълумотномаси
	д) айбдор шахс томонидан камомад суммасининг тўланиши	пул маблағларин и ҳисобга олувчи субсчётлар	170	Шахсий ҳисобварақдан кўчирма

Тугатиш натижасида асосий воситаларни балансдан чиқариш тартиби
Ташкилотлар балансидан асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш, шунингдек асосий воситалар ва бошқа материал қимматликларни сотишдан тушган маблағларни тақсимлаш тартиби қонунчиликда белгиланган тартибда амалга оширилади.
Тикланиши мумкин бўлмаган ёки иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ бўлмаган асосий воситалар тугатилиши керак.
Асосий воситалар қонунчиликка мувофиқ қуйидаги ҳолларда уларни тугатиш муносабати билан балансдан ҳисобдан чиқарилиши мумкин:
а) белгиланган хизмат муддати тугаганидан (тўлиқ эскириш ҳисоблаб ёзилганидан) кейин;
б) жисмоний эскириш, ҳалокатлар, табиий офатлар, фойдаланишнинг рисоладаги шарт-шароитларини бузиш оқибатида яроқсиз ҳолга келганлари;
в) маънан эскирганлари;
г) тегишли давлат органларининг қарорлари бўйича чиқиб кетадиганлари;
д) ташкилотларнинг қурилиши, кенгайтирилиши, реконструкция қилиниши, замонавийлаштирилиши ва техник қайта жиҳозланиши муносабати билан чиқиб кетадиганлари.
Ташкилотларда асосий воситаларни тугатиш муносабати билан уларни ҳисобдан чиқариш тўғрисида қарор қабул қилиш учун раҳбар (раҳбар ўринбосари) ёки бош муҳандис раислигида комиссия тузилади. Комиссия таркибига ташкилотнинг тегишли мутахассислари, бухгалтерия ходимлари ва моддий жавобгар шахслари киритилиши керак. Комиссия ташкилот раҳбарининг буйруғи билан тузилади.
Асосий воситаларни тугатиш муносабати билан уларни ҳисобдан чиқариш тўғрисида қарор қабул қилиш учун тузиладиган комиссия қуйидаги ваколатларга эгадир:
а) ҳисобдан чиқариш керак бўлган асосий воситаларнинг бевосита кўригини амалга оширади, бунда зарур техник ҳужжатлар (паспорт, босқич режалари ва бошқа ҳужжатлар), шунингдек, бухгалтерия ҳисоби маълумотларидан фойдаланади;
б) уларни тиклашнинг мумкин эмаслигини ёки иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмаслигини аниқлайди;
в) асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш сабабларини (тўлиқ эскиришни ҳисоблаб ёзиш, жисмоний эскириш, реконструкция қилиш, фойдаланишнинг рисоладаги шарт-шароитлари бузилиши, табиий офатлар, фалокатлар ва ҳоказони) аниқлайди;
г) асосий воситаларнинг муддатидан олдин фойдаланишдан чиқиб кетишига айбдор бўлган шахсларни аниқлайди, ушбу шахсларни Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларида белгиланган жавобгарликка тортиш тўғрисида таклифлар киритади;
д) тугатилаётган асосий воситаларнинг айрим узеллари, деталлари, материаллари, рангли ва қимматбаҳо металларидан фойдаланиш имкониятини белгилайди ва уларни баҳолайди;
е) тугатилаётган асосий воситалардан яроқли узеллар, деталлар, материаллар, рангли ва қимматбаҳо металларни олиш устидан назоратни амалга оширади, уларнинг миқдори, оғирлигини белгилайди ва тегишли омборга топширилишини назорат қилади.
Ташкилотларнинг қурилиши, кенгайтирилиши, реконструкция қилиниши, замонавийлаштирилиши ва техник қайта жиҳозланиши муносабати билан асосий воситалари тугатиладиган ҳолларда комиссия ҳисобдан чиқаришга тақдим этилган асосий воситаларнинг юқори ташкилот томонидан тасдиқланган ташкилотларнинг қурилиши,
кенгайтирилиши, реконструкция қилиниши, замонавийлаштирилиши ва техник қайта жиҳозланиши режасига мувофиқлигини текшириши керак.
Бунда комиссия асосий воситаларни тугатиш далолатномасида тасдиқланган режа ёки тегишли қарорнинг банди ва санасига ҳавола қилади.
Асосий воситаларни уларнинг тугатилиши сабабли ҳисобдан чиқариш тўғрисида комиссия томонидан қабул қилинган қарор натижалари бюджет ташкилотларида асосий воситаларни ҳисобдан чиқариш тўғрисидаги далолатнома билан (АВ-4-сон шакл, бюдж.), шу жумладан, транспорт воситалари бўйича бюджет ташкилотларида транспорт воситаларини ҳисобдан чиқариш тўғрисидаги далолатнома (АВ-4а-сон шакл, бюдж.) билан, кутубхонадаги мавжуд адабиётларни ҳисобдан чиқариш бюджет ташкилотлари кутубхонасида мавжуд бўлган адабиётларни ҳисобдан чиқариш бўйича далолатнома (444-сон шакл) билан расмийлаштирилади.
Ушбу далолатномалар комиссия томонидан икки нусхада тузилади ва барча комиссия аъзолари томонидан имзоланади.
Биринчи нусхаси бухгалтерияга берилади, иккинчи нусхаси асосий воситалар объектларининг сақланиши учун жавобгар бўлган шахсда қолиб, ҳисобдан чиқариш натижасида қолган моддий қимматликлар ёки темир-терсакни омборга топшириш ёки сотиш учун асос бўлади. Транспорт воситасини ҳисобдан чиқаришда бухгалтерияга далолатнома билан биргаликда Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлигининг Йўл ҳаракати хавфсизлиги давлат хизмати органларида ҳисобдан чиқарилганлигини тасдиқлайдиган ҳужжат ҳам тақдим қилинади.
Ушбу далолатномалар ташкилот раҳбари (ёки унинг ўринбосари) томонидан тасдиқлангунига қадар асосий воситаларни қисмларга бўлиш ва демонтаж қилишга йўл қўйилмайди.
Асосий воситаларни тугатиш далолатномаларида тугатилаётган асосий воситаларни тавсифлайдиган қуйидаги маълумотлар кўрсатилади: асосий воситани тайёрлаш ёки барпо этиш йили, унинг ташкилотга келиб тушиш санаси, фойдаланишга топшириш санаси, асосий воситанинг дастлабки (қайта баҳоланганлари учун - тиклаш) қиймати, бухгалтерия ҳисоби маълумотлари бўйича фойдаланишнинг бутун муддати учун ҳисоблаб ёзилган эскириш суммаси, асосий воситани тугатиш сабаблари ва қисмларга бўлишдан олиниши мумкин
бўлган яроқли узеллари, деталлари, материаллари, рангли ва қимматбаҳо металларининг борлиги ва улардан кейинчалик фойдаланиш имкониятлари.
Транспорт воситасини тугатишда, бундан ташқари, транспорт воситаси бажарган ишларнинг ва кўрсатган хизматларнинг ҳажми ёки у босиб ўтган йўл кўрсатилади.
Фалокатлар ёки фойдаланишнинг рисоладаги шарт-шароитлари бузилган тақдирда чиқиб кетган асосий воситаларни балансдан ҳисобдан чиқаришда тугатиш далолатномасига фалокат ёки фойдаланишнинг рисоладаги шарт-шароитлари бузилганлиги тўғрисидаги далолатноманинг кўчирма нусхаси илова қилинади, шунингдек фалокат ёки фойдаланишнинг рисоладаги шарт-шароитлари бузилишига олиб келган сабаблар аниқланади ва айбдор шахсларга нисбатан кўрилган чоралар кўрсатилади.
Табиий офатлар оқибатида чиқиб кетган асосий воситаларни балансдан ҳисобдан чиқаришда тугатиш далолатномасига махсус Ҳукумат комиссиясининг хулосаси илова қилиниши мумкин.
Тугатиш жараёни якунланганидан сўнг бюджет ташкилоти бухгалтерияси томонидан асосий воситаларни тугатиш билан боғлиқ харажатлар ва уларни тугатишдан моддий бойликларнинг келиб тушиши тўғрисида маълумотнома тайёрланади.
Ушбу маълумотнома бюджет ташкилотлари томонидан қуйидаги шаклга мувофиқ тайёрланиши мумкин.