Кооператив ва нокооператив назарияларнинг хусусиятлари

Кооператив ва нокооператив назарияларнинг хусусиятлари

Режа :
Кириш

1. 
   Ўйинлар назариясининг асосий тушунчалари
   
2. 
   Ўйинлар назарияси таркибий жиҳати: кооператив (коалицияли) ва нокооператив (коалициясиз) назариялар
   
3. 
   Кооператив ва нокооператив назарияларнинг хусусиятлари
   

Хулоса
Фойдаланилган адабиётлар ройхати

Кириш
Замонавий шароитларда молия бозорлари ички ва ташқи фундаментал факторлар таъсири остида ривожланадилар, бу факторларнинг муҳим белгиларини жаҳон молия инжиниринги амалиёти кўрсатганидек инновациялар касб этиб келмоқда. Жаҳон амалиётидан келиб чиқиб, Ўзбекистон учун асосий муаммоларни, яъни ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, инвестиция ва тармоқлараро индустриал ўсишни таъминлаш ва шу каби қатор масаларни ечишда банк молия инжинирингига муҳим аҳамият қолдирмоқ зарурдир.
Шуни қайд этиш лозимки, молия инжиниринги янги илмий тармоқ сифатида тўлиқ ўрганилмаган иқтисодий фанлар туркумига киради ва умум эътироф этилган ягона концепцияга эга эмасдир. Замонавий шароитларда молия бозорлари ички ва ташқи фундаментал факторлар таъсири остида ривожланадилар, бу факторларнинг муҳим белгиларини жаҳон молия инжиниринги амалиёти кўрсатганидек инновациялар касб этиб келмоқда. Жаҳон амалиётидан келиб чиқиб, Ўзбекистон учун асосий муаммоларни, яъни ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, инвестиция ва тармоқлараро индустриал ўсишни таъминлаш ва шу каби қатор масаларни ечишда банк молия инжинирингига муҳим аҳамият қолдирмоқ зарурдир.
Шуни қайд этиш лозимки, молия инжиниринги янги илмий тармоқ сифатида тўлиқ ўрганилмаган иқтисодий фанлар туркумига киради ва умум эътироф этилган ягона концепцияга эга эмасдир.
“Изчил юқори ўсиш суръатлари, юртимизда барпо этилган банк-молия тизимининг барқарор ва ишончли фаолият юритиши, иқтисодиётда амалга оширилаётган янгиланиш ва ўзгаришлар.


Ўйинлар назариясининг асосий тушунчалари
Маълумки, неоклассиканинг «қатъий негизи»даги ўзаро ҳамкорликларни таҳлил қилишда дифференциал ҳисоблашдан фойдаланилган. Институционал иқтисодий назарияда юқоридаги тадқиқот усулини таянч усул сифатида қўллаш унчалик қулай эмас. Институционал иқтисодий назариянинг предметини индивидларларнинг ўзаро ҳамкор(ҳаракат)лиги ҳамда ушбу ҳамкорликни таъминловчи тузилмалар ташкил этади.
Институционал иқтисодиѐт формал моделларни тузиш учун Жон фон Нейман ва Оскар Моргенштерннинг «Ўйинлар назарияси ва иқтисодий хатти-ҳаракат» (1944) китобидаги фикрларга асосланган ўйинлар назариясидан фойдаланади .Ушбу назариянинг ривожланиши Джон Нэш 1950 йилда киритган мувозанат вазияти тушунчаси билан боғлиқ. Бу билан нокоалицион ўйинларнинг ечиш усули ишлаб чиқилди. 1994 йилга келиб, бирданига уч тадқиқотчи ―нокооператив ўйинлар назариясидаги мувозонатни биринчи бор таҳлил қилиб чиққанлиги учун иқтисодиѐт бўйича Нобель мукофотига сазовор бўлдилар. Булар: Райнхад Селтен (Германия), Жог Нэш (АҚШ), Жон С.Харсани (асли венгриялик – АҚШ). Ушбу тадқиқот усулининг ўзига хос асосий белгилари ичида қуйидагиларни ажратиш лозим.
Биринчидан, ўйинлар назарияси индивидларнинг ўзаро шартлашилган хатти-ҳаракатлари вазиятини таҳлил қилиш билан шуғулланади: ҳар бир шартнинг ҳал этилиши ўзаро ҳамкорлик натижасига ва ўз навбатида, қолган индивидларнинг қарорларига таъсир кўрсатади. Индивид ўз ҳаракатлари масаласини ҳал этаѐтиб, ўзини контрагентлар ўрнига қўйиб кўриши керак.
Иккинчидан, ўйинлар назарияси, мукаммал калькулятор сифатидаги индивиддан тортиб то робот сифатидаги индивидгача қатор моделлардан фойдаланган ҳолда, индивидларнинг тўлиқ рационаллигини талаб қилмайди.
Учинчидан, ўйинлар назарияси ўзаро ҳамкорликлардаги мувозанатнинг мавжудлиги, ягоналиги ва Парето-оптималлигини назарда тутмайди. Ушбу сабаблар ўйинлар назарияси ѐрдамида қурилган институтларнинг формал моделларига бўлган қизиқишни орттиради.
Ўйинлар назариясидаги формал моделни ташкил этиш учун: иштирокчи индивидларнинг мавжудлиги; ҳар бир иштирокчининг имкониятлар тўплами; иштирокчиларнинг стратегиялари ҳисобга олиниши лозим.
Маълумки, оптимал ечимни танлаш куйидаги 3 та шартларда булиши мумкин:
1) аник шартларда;
2) таваккалчилик;
3) аникмас (ноаниклик).
Таваккалига тенлашда текширувчи мумкин булган ечимнинг эхтимолини аниклаш учун тула статистик маълумотларга эга булиб, улар ичидан оптимали учун «уртачаси» (математик кутилиши) олиниши мумкин эди. Ноаниклик шароитида эса бундай маълумотлар мавжуд булмайди.
Уйинлар назарияси аппарати ноаниклик шароитларида оптимал ечимни танлашга мулжалланган, яъни унинг урганиш мавзуси тулик маълумотларга эга булмаган холатларда (вазиятларда) ечимни танлаш билан шугулланади. Юкорида каралган масалаларда ечимни танлаш битта шахсга боглик (бажарар) эди. Энди бир неча шахслар катнашган масалалар хакида фикр юритилади.
Катнашувчиларнинг максадлари бир хил булмаган жараёнлар, улар орасида каттик ихтилофли (низоли, мажорали) холатни вужудга келтиради. Бундай холатларни тахлил килиш уйинлар назариясини келтириб чикаради. Уйинлар назариясининг усуллари, махсус ихтилофли, куп марта такрорланадиган хоссага эга булган холатларга кулланиладиган килиб ишлаб чикилган.