S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti



Download 3,98 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/111
Sana20.03.2023
Hajmi3,98 Mb.
#920444
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   111
Bog'liq
Beton told texnologiyasi darslik

 
 
 
 
 
 
Rasm-2.2. G‘ovak materiallarning 
 
strukturasi 
a-yacheykali, b-donali
 
 
 
9-§. To‘ldiruvchilarning mustahkamligi 
To‘ldiruvchilar tog‘ jinslarini maydalash orqali olinsa, u holda shu tog‘ 
jinsining mustahkamligi aniqlanadi. Buning uchun tosh kesuvchi stanokda diametri 
va balandligi 40-50 mm o‘lchamdagi silindr yoki kub shaklidagi namuna 


29 
tayyorlanadi. Namunalarni suvga solib, ma’lum vaqtdan so‘ng suvdan chiqariladi 
va gidravlik pressda siqilishda mustahkamlik chegarasi (MPa) aniqlanadi: 
А
Р
ск


,
bu erda: 
R-
pressning buzuvchi kuchi, mN 
A-
namunaning ko‘ndalang yuzasi, m
2
Biroq hamma vaqt ham bunday sinovni o‘tkazib bo‘lmaydi. Ko‘p hollarda 
zaruriy tog‘ jinslari yoki xom ashyo materiallar yirik g‘ovaklari, yoriqlari ta’sirida 
kuchsizlanadi. Bunday tog‘ jinslaridan olinadigan chaqiq tosh etarli mustaxkam 
bo‘lishi mumkin, ya’ni maydalanish jarayonida kuchsizlantiruvchi defektlardan 
xalos bo‘ladi. Natijada bunday tog‘ jinsi asosidagi standart namunani sinashda 
shag‘alning haqiqiy sifatini ifodalovchi natija olib bo‘lmaydi va mustahkamligi 
pasayadi. 
R.L.Mailyan izlanishlarida karbonat jinslari asosidagi shag‘al mustaxkamligi 
shu tog‘ jinsi asosidagi namuna mustahkamligidan bir necha barobar yuqori 
bo‘ladi. SHu sababli shag‘al va chaqiq toshning mustahkamligi u olinadigan tog‘ 
jinsi asosidagi namunani sinash orqali hamma vaqt ham aniqlab bo‘lmaydi. SHu 
sababli standartda tabiiy tosh asosidagi shag‘al va shag‘al uchun po‘lat silindrda 
siqilishdagi maydalanishini aniqlash nazarda tutilgan. Uning aniqlash metodikasi 
quyidagilardan iborat: bir fraksiyali shag‘al yoki shag‘al ichki diametri-150mm li 
po‘lat silindr idishga solinadi. 
So‘ngra silindr tepasiga nisbatan kichik diametrli (148mm) po‘lat puanson 
qo‘yiladi, u orqali gidravlik pressda 200 kN kuch ta’sirida eziladi. Natijada 
to‘ldiruvchilar namunasi maydalanadi.
SHundan so‘ng maydalangan namuna silindrdan olinib tarozida tortiladi, 
keyin sinalyotgan eng kichik o‘lchamdagi to‘ldiruvchi fraksiyasidan 4 marta kichik 
(0,25D
naim
) ko‘zli elakdan o‘tkaziladi; 5-10mm li fraksiyalar uchun 1,25mm li 
ko‘zli elak; 10-20mm li fraksiyalar uchun 2,5mm li ko‘zli elak; 20-40mm li 
fraksiyalar uchun 5mm li ko‘zli elak qo‘llaniladi. To‘ldiruvchi namunasidan 


30 
maydalangan donalar chiqarib tashlanadi, so‘ngra elakdagi qoldiq tarozida 
tortiladi.
Maydalash ko‘rsatkichi(%): 
%
100
1



m
m
m
Д
р
,
bu erda, m – sinalayotgan barcha namunalar massasi, g 
m

– tajribadan so‘ng kontrol elakda qolgan qoldiq massasi, g 
G‘ovak to‘ldiruvchilar uchun ham silindrda ezish analogik metodika 
bo‘yicha bajariladi, faqat natijalarni baholash boshqacha amalga oshiriladi. G‘ovak 
shag‘al yoki chaqiq tosh bir fraksiyali namuna sifatida ichki diametri 150mm 
silindr idishga 100 mm balandlikda solinadi, tekislanadi va puanson qo‘yiladi. 
Tajribagacha puansonning pastki riski silindrning yuqori belgisiga mos kelishi 
kerak.
So‘ngra gidravlik press yordamida to‘ldiruvchi namunasi siqiluvchi kuch 
ta’sirida puanson 20mm pastga tushguncha (silindrning yuqori riskidan 
hisoblaganda) eziladi va press manometri ko‘rsatkichi yozib olinadi. SHu tartibda, 
to‘ldiruvchi namunasining 1/5 qismi hajmi ezilishi uchun ketgan kuch aniqlanadi.
Silindrda ezilishdagi mustahkamlik chegarasi (MPa) quyidagi formula 
bo‘yicha aniqlanadi: 
А
Р
тўл

.

 ,
bu erda,

– Puanson yuqori riskigacha ezishdagi kuch, mN 
A – 
silindr ko‘ndalang kesimi yuzasi, 

= 0,0177m
2
To‘ldiruvchining mustahkamligi uning zichligi va strukturasiga bevosita 
bog‘liq. SHu sababli agar namunaning zichligi 10% ga oshsa, u holda uning 
mustahkamligi 21% ga ortadi (1,10
2
=1,21). 
Tog‘ jinslarini o‘rganish jarayonida va bir qancha ilmiy izlanishlar asosida 
S.M.Itskovich to‘ldiruvchilar mustahkamligi (R) ni hisoblashda quyidagi 
formuladan foydalanishni taklif etdi: 


31 
n
R
R
)
(
1
1




bu erda,
R
1
 
– zichligi –
ρ
1
 
ga teng
 
bo‘lgan materialning amaliy o‘rnatilgan 
mustahkamlik chegarasi. 
ρ- 
material (dona) zichligi, 
R
mustahkamlikka mos keluvchi. 

n-
material strukturasiga bog‘liq daraja ko‘rsatkichi. 
Bundan kelib chiqib, to‘ldiruvchilar mustahkamligi uning zichligiga to‘g‘ri 
proporsionaldir. 
n-
daraja ko‘rsatkichi to‘ldiruvchilar uchun 
n= 
3 - 6 ni tashkil 
etadi (o‘rtacha 4 ga teng). 
Hisobiy 
mustahkamlikni 
(keramzit 
shag‘alsi 
uchun) 
hisoblashda 
S.M.Itskovich quyidagi formuladan foydalanishni tavsiya etdi: 
2
15
дона
хисоб
R


,
bu erda,
ρ
dona 
– 
keramzit shag‘alsi donasining zichligi, g/sm
3

ρ
dona 

0,58 – 0,67 g/sm
3
bo‘lsa, 
R
xisob
= 5 – 6,7 MPa. 
To‘ldiruvchilarning suvga va sovuqqa chidamliligi 
To‘ldiruvchilarning mustahkamligi ular olinadigan tog‘ jinsidan kelib chiqib, 
suvga bo‘ktirilgan holatida aniqlanadi. YA’ni suvda saqlangan materialning 
mustaxkamligi o‘z navbatida kamayadi. G‘ovaklarga va mikroyoriqlarga kirgan 
suv uning bog‘lanishlarini kuchsizlantiradi. 
Shu sababli to‘ldiruvchilar mustahkamligini aniqlashda, namunaning quruq 
holatdagi va suvga bo‘ktirgandan so‘ng mustahkamligi aniqlanib, yumshash 
koeffitsienti topiladi: 
курук
букт
сув
юм
R


.
.


bu erda: 
σ
suv.bo‘kt
-
to‘ldiruvchining yoki u olingan tog‘ jinsining suvga 
bo‘ktirilgandan so‘ngi (48 soat suvda saqlangan) mustahkamlik chegarasi, kgs/sm
2
σ
quruq
-
to‘ldiruvchining yoki u olingan tog‘ jinsining quruq holatidagi 
mustahkamlik chegarasi, kgs/sm
2


32 
To‘ldiruvchilarning yumshash koeffitsienti uning suvga chidamliligini 
xarakterlaydi. Suvga chidamlilik bevosita suvshimuvchanlik va to‘ldiruvchining 
tabiiy moddasiga bog‘liqdir. Suvshimuvchanlik esa materialning g‘ovakligi va 
strukturasiga bog‘liq. 
To‘ldiruvchilarning sovuqqa chidamliligi ularni suvga bo‘ktirilgan holatda 
ko‘p martali muzlatish va eritish natijasida tekshiriladi. Bir fraksiyali to‘ldiruvchi 
namunasi 48 soat davomida xona haroratida suvda saqlanadi. Sovitish kamerasida 
-15
0
S dan -20
0
S gacha haroratda muzlatiladi. 4 soat davomida kamerada saqlangan 
namuna idish bilan birgalikda suvli vannada ya’na 4 soat ushlab turiladi. Bu holat 
standartda keltirilgan bo‘yicha to‘ldiruvchi turidan kelib chiqib takrorlanadi. 
Shundan so‘ng to‘ldiruvchi namunasi quritilib elakdan o‘tkaziladi.
Sovuqqa chidamlilikni sinashda massa yo‘qotilishi (%) aniqlanadi: 
%
100
1
2
1
.



m
m
m
М
чид
сов
,
Bu erda: 
m
1
– sinovgacha to‘ldiruvchi namunasining massasi, g 
m

– sinovdan so‘ng elakda qolgan qoldiq, g 
SHundan so‘ng olingan natija (massa yo‘qotilishi) mavjud standart bilan 
solishtiriladi. Sinov ishlarini tezlashtirish maqsadida namuna natriy sulfat 
qorishmasiga solinadi va tezda 105-110 
0
S da quritish shkafida quritiladi. So‘ngra 
yuqorida keltirilgan holatda massa yo‘qotilishi aniqlanadi.

Download 3,98 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   111




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish