S. J. Razzaqov Namangan muhandislik-qurilish instituti

8-§.To’ldiruvchilarning strukturasi 
To’ldiruvchi donalari tarkibini tashkil etuvchi moddalar amorf yoki kristall, 
shu bilan birga g‘ovak yoki zich strukturani tashkil etadi. Umumiy turda 2ta turli 
strukturani ko’rib chiqamiz. Materiallarning amorf strukturasi izotrop xolati bilan 
aniqlanadi, yani bunday materiallarning xususiyatlari barcha yunalishlarda bir xil 
bo‘ladi. 
Bu ijobiy faktor xisoblanadi, yani beton texnalogiyasida to‘ldiruvchilar 
donalarini to’g‘ri joylashtirish va boshqarish qiyin kechadi. Kristallar anizatrob 
xisoblanib, temperaturaviy deformatsiyaning taqsimlanishidan va boshqa 
ta’sirlardan yuzaga keladi. Agar kristallar to‘ldiruvchi donalariga nisbatan kichik 
va material buyicha tartibsiz joylashgan bulsa, bunday to‘ldiruvchi donasini izatrop 
deyiladi.
Shu sababli kristall tosh jinslar asosidagi to’ldiruvchilar uchun mayda 
donadorlik katta ahammiyatga ega. G‘ovak materiallar izatrop va anizatrop bo’lishi 
mumkin. Anizatrop g‘ovak materiallarga ëg‘och kiradi. Uning strukturasi–tolali 
bulib, materialning xususiyati tolaning bo’ylama va ko’ndalang o‘lchamlariga, 
joylashish tartibiga bog‘liq.
Izatrop materiallarning ikki xil strukturasini ko’rib o’tamiz: 
yacheykali va donali.

---

28 
1. Yacheykali struktura bu, qattiq materialning umumiy muhitida g‘ovaklar 
butun xajm bo’yicha alohida ëpiq(shartli ëpiq) yacheykalar holatida (rasm-2.7,a 
)uchraydi.
2.Donali struktura bu, qattiq material donalarining o’zaro elimlangan (rasm-
2.7,b) kurinishidir. 
Tabiiy pemza, keramzit, agloporit, termolit, azerit va boshqa sun’iy g‘ovak 
to‘ldiruvchilar yacheykali strukturaga ega. G‘ovak oxaktosh asosidagi shag‘al, 
chig‘anoqlar, tuflar donali strukturaga ega.
Donali strukturali materiallarning suvshimuvchanligi yuqori bo‘ladi, 
yacheykali materiallarning suvshimuvchanligi kamroq va mustahkamligi yuqori 
bo‘ladi.
Bunday materiallarning donalarini yirikligi yacheykali materiallar g‘ovaklari 
yirikligi kabi bo‘ladi, faqat u yoki bu strukturalarning xususiyatlaridan kelib chiqib 
yuzaga keladi. 
a)
b)