С. Газиназарова. И. Ахмедов. Б. Мухамедгалиев. А. Хожиев

С
амарқанд
 
шаҳрида бир йилда 14 кун туман бўлиб, 328 мм ёғин тушса, унинг атрофидаги 
қишлоқ районларида 8 кун туман бўлиб, 317 мм ёғин ёғади. 
Шаҳарларда автомобиллардан, заводлардан ҳар хил заҳарли газларнинг 
атмосферага чиқарилади. Бу газлар атмосферага кўтарилиб, сув буғлари ҳамда 
кислород билан реакцияга киришиб олтингугурт (Н
2
SО
4
) ва азот (НNОз) 
кислоталарини ҳосил қилади. Сўнгра ёмғир билан аралашиб яна ерга 
тушмоқда. АҚШ ҳудудида атмосферани ифлосланишидан вужудга келган 
«кислотали ёмғир» ўта заҳарли бўлиб, Канада территориясидаги ўтлоқ ва 
ўрмонларни заҳарлаб, қуритиб қўймоқда, одамлар касалланмоқда. 
Атмосфера ифлосланишининг салбий оқибатлари. 
Географик қобиқ 
элементлари - ҳаво, сув, тупроқ, ўсимлик, ҳайвонлар ва бошқалар бир-бирига 
узвий боғланганлиги туфайли инсоннинг хўжалик фаолияти натижасида 
ифлосланган атмосфера ўз навбатида табиатнинг бошқа компонентларига 
ҳам таъсир этади. Натижада сув ва тупроқнинг табиий ҳолатида, киши 
организмида, ҳайвон ва ўсимликлар танасида салбий ўзгаришларни вужудга 
келтириб, географик қобиқда глобал ўзгаришлар содир бўлишига сабабчи 
бўлмоқда. 

---

28 
Атмосферанинг ифлосланиши туфайли қуёшнинг тўғри радиацияси 15%, 
ультрабинафша нурлари 30%гача камаяди. Натижада, баъзи зарарли 
бактерияларнинг кўпайиши учун шароит вужудга келади, ҳар хил 
касалликлар, хусусан рахит касаллиги кўпаяди. 
Агар ҳавода олтингугурт оксиди кўп тўпланиб қолса кишиларда бронхит, 
гастрит, ўпка касалликларяни вужудга келтиради. Англияли олимлар 
шаҳарларда қишлоқларга нисбатан ўпка ракидан ўлганлар сони кўп 
бўлганлигини аниқлаганлар. 
Атмосферада водород сульфид газининг ортиб кетиши натижасида 
одамнинг боши оғрийди, қайт қилади, дармонсизланади ва ҳатто ҳид билиш 
қобилияти заифлашади, фтор бирикмалари таъсирида бурундан қон келади, 
тумов пайдо бўлади, киши йўталади. Азот оксидлари туфайли ўпка 
касалланади, қон босими пасаяди ва натижада бош айлалади, ҳушидан кетади, 
қайт қилади. 
Қўрғошин чанги киши асабига таъсир қилади, бош мия яллиғланишига 
сабаб бўлади, жигар ва буйрак фаолиятини сусайтиради, болаларнинг 
жисмоний тараққиётини кечиктиради. Қиши организмига радиоактив моддалар 
ҳам ёмон таъсир этиб, буйрак усти безини, жинсий безлар фаолиятини, 
қалқонсимон без фаолиятининг нормал ишлашига салбий таъсир этади, қон 
таркибини ўзгаришига сабабчи бўлади. 
Ўрта 
Осиёда, жумладан, Ўзбекистонда атмосферанинг заҳарли 
химикатлар билан ифлосланиши аҳоли саломатлигига, наслига салбий таъсир 
этмоқда. Атмосферанинг ифлосланиши туфайли ҳар хил касалликлар (бронхит, 
астма, рак, ўпка ва бошқ.) кўпайиб, туғилаётган болаларнинг ҳар хил 
нуқсонлар билан туғилиши ва ўлими кўпаймоқда. Бу жиҳатдан Ўзбекистон 
МДҲ миқёсида олдинги ўринларда туради.