S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

Uchinchidan, 
agar qandaydir sabablarga ko‘ra birinchi ehtiyojlami qondirish 
imkoniyati, sharoitlari boimasa, ulaming vazifalari ikkinchi ehtiyojlarga o'tadi, 
ya’ni asossiz faoliyatning boiishi mumkin emas.
Mehnatni asoslashning ijtimoiy va ahloqiy shakllari mehnat uchun moddiy 
taqdirlashdagi yetishmovchilik uchun kompensatsiya b o ia oladi, ya’ni o'rnini 
qoplaydi. (Mehnat uchun taqdirlashning kutilgan imkoniyatlarini amalga oshirish 
mumkin boim ay qolgan hollarda axborot stimullardan foydalansa boiadi, kambag‘a! 
iqtisod — axloqiy mafkurani faol rivojlantirishda eng muhim omillaridan boiishi 
mumkin).
To‘rtiachidan, mehnat faoliyatini asoslashning real mexanizmida birinchi va 
ikkinchi ehtiyojlami ko‘pincha farqlash juda qiyin, ular bir-biriga qo'shilib ketgan, 
bir-biriga to‘g‘ri keladi. Masalan, ishchi katta oylik maoshni olishni moijallaydi, 
chunki bu maosh jamiyatda ijobiy, axloqiy o‘z-o‘zini his qilish, jamiyat tomonidan 
hurmat qilishga katta huquq beradi. Oylik ish haqi — bu nafaqat moddiy, balki 
ma’naviy ehtiyoj uchun ham shart-sharoitlardir.
Mehnatni asoslash qator turlarga ajratiladi, ya’ni real, demonstrativ va himoya 
turlari. Real asoslar — bu haqiqiy, mavjud boigan faol boiishga undaydigan 
sabablardir. Demonstrativ turga esa rasmiy ko‘pchilik, ya’ni xalq oldida ochiqchasiga 
murojaat etilishni tushunish mumkin. Inson o ‘z mehnat xulq atvorini bir xil 
boim agan asoslar bilan tushuntirishi mumkin. Masalan, u hech qachon mansabga, 
lavozimga intilishini tan olmaydi, o‘zining ahloqiy tamoyillarini ochib tashlamaydi.
Himoya asoslari 
— bu o‘z-o‘zini ishontirishdir. Agar mehnat faoliyati majburiy 
amalga oshirilsa, unda yetarli va ijobiy asoslash boimaydi.
Ko'pchilik insonlar o‘z psixologiyalariga ko‘ra «Ikkiyuzlamachi»lardir. Iqtisodiy 
hayotda ular o'zlarining niyatlarini yashiradilar, yoki maqsadlariga rasmiy ravishda 
intiladilar. Bu holat inson resurslarini boshqarishda murakkabliklarni keltirib 
chiqaradi.
Bir kishining yoki guruhlaming mehnatga munosabati vaqtga qarab o'zgarib 
turadi.
6.2. M ehnatni asoslashning mexanizmlari.
M ehnatni tahlil qilish
Mehnatni asoslashning o‘sish mexanizmlari quyidagilardan iborat: