S. E. Xolmurotoy, N. T. Shoyusupova

tushuntirishligini inobatga olish kerak.
Sabab-motivlar individ yoki gumhning tashkiliy-mehnat qoidabuzarlikka boigan
ehtiyojlariga asoslanadi. QoidabuzarliJkni amalga oshirish imkoniyati bilan b ogiiq qaltis
vaziyatlar ham mavjud. Qaltis vaziyat aw alo ijtimoiy nazoratning m aium holatidir.
133

---

Tashkiliy-mehnat qoidabuzarliklari uch holatda yiizaga kelishi mumkin:
a) agar nazorat vaqtinchalik yoki umuman bo'lmasa;
b) agar qoidabuzarlikdan kelgan naf jazo sanksiyasidan ko‘ra salmoqliroq b o‘lsa,
hamda rne’yorl xulq-atvor qoilab-quwatlanrnasa;
v) agar nazorat shakllari individ va gum h uchun to ‘g‘ri kelmasa, bunda tashkiliy-
mehnat qoidabuzarliklari qarshilik tamoyili b o‘yicha amalga oshiriladi.
Tashkiliy-melmat qoidabuzarliklari nazariyada va amaliyotda ko'pincha mehriat
subyekti xu lq-atvorin in g in dividu al xususiyatlari bilan b og'lan adi. Bunday
xususiyatlar bilan aniqlangan og‘ma va m e’yorl xulq-atvor hatto ishchi shaxsiyatining
turlashuvi m ezoni sifatida ham qabul qilinadi. Masaian, quyidagi turlar ajratiladi:
• superme’yoriy (har qanday vaziyatda mavjud m e’yorlarga amal qiladi);
• m e’yoriy (faqat ma’lum vaziyat va holatlarda m e’yorlarga amal qilmaydi);
• subm e’yoriy (amal qilishdan ko'ra, ko'proq amal qilmaydi);
• m e’yoriy (ko‘p hollarda yoki umuman amal qilmaydi).
Real sharoitlarda ma’muriyat ham, jam oa ham har qanday ilmiy kuzatish va
tadqiqotlardan holi holda o ‘zlarini va boshqalami ushbu turlar bo‘yicha identifikatsiya
qilishi mumkin, ya'ni kim «yaxshi» va kim «yomon» hamda kim «ko‘proq» va
«kamroq» qoidabuzarliligini aniqlab beradi. Ayniqsa, superme’yoriy va m e’yoriysiz
turlari ko‘zga yaqqol tashlanadi, vaholanki ularboshqa turlaiga nisbatan kam uchraydi.