S. E. Tsareva yosh maktab o‘quvchilarining o‘quv faoliyatini shakllantirishga yo‘llangan matn muammolarini yechishga o‘rgatish

II-BOB


Kichik maktab o‘quvchilarining o‘quv faolligini shakllantirishga hissa qo‘shuvchi MATN MUAMMOLARINING YECHIMINI O‘QITISH USULLARI.

• 
  5. Talabalarning topshiriqlar haqidagi bilimlarini shakllantirish
  

Keling, maktab o'quvchilari uchun vazifa to'g'risida bilim olish uchun o'quv maqsadlari guruhi tomonidan belgilanadigan o'quv vazifalarini belgilashni va talabalar tomonidan ushbu o'quv vazifalarini hal qilishga qaratilgan o'quv jarayonini tashkil qilishni ko'rib chiqaylik. (Muammoni yechish jarayoni, yechish bosqichlari va ularning har birini qanday bajarish kerakligi haqidagi bilimlar, bizning fikrimizcha, tegishli ko‘nikmalarni shakllantirish bilan bir vaqtda o‘rganilishi kerak, shuning uchun bu haqda keyingi paragraflarda muhokama qilinadi.)

Keling, boshlang'ich sinf o'quvchilari topshiriq haqida qanday bilimga ega bo'lishlari kerakligini bilib olaylik. Ushbu muammoni hal qilishda ikkita yondashuv mavjud.

Birinchidanan’anaviy darsliklar va o‘qituvchilar uchun qo‘llanmalarda joriy qilingan. Uning mohiyati shundan iboratki, talabalarga vazifa tushunchasiga hech qanday ta'rif berilmaydi, balki ma'lum bir topshiriq bo'yicha "vazifa-cha" atamasi kiritiladi. Xuddi shu masala bo'yicha birinchi sinf o'quvchilari masalaning elementlari, uning arifmetik yechimi bilan tanishadilar.


Ikkinchiyondashuv L.V. rahbarligida olib borilgan eksperimental va pedagogik tadqiqotlarda amalga oshirildi. Zankov [37, 84]. Mualliflar o'z oldiga maqsad qo'ydilar: boshlang'ich sinf o'quvchilari o'rtasida vazifa tushunchasini shakllantirish. Bu kontseptsiyani shakllantirish mezoni sifatida talabaning unga taklif etilayotgan matnning vazifami yoki yo'qligini aniqlash qobiliyati olinadi. Talabalarga (aniq misollar bo'yicha) ma'lum bir matnni vazifalarga kiritish mumkin bo'lgan belgilar haqida ma'lumot beriladi. Asosiy belgilardan biri shart va savol yoki talabning mavjudligi, shubhasiz, haqiqatdir. Biroq, avto-ra shartlariga cheklovlar qo'yiladi. Natijada, faqat matnli syujetli arifmetik masalalar vazifalar sifatida tasniflanadi. Bolalarga vazifa va "vazifa bo'lmagan" o'rtasidagi farqni aniqlash uchun maxsus mashqlar taklif etiladi. Masalan, matnlar: "5 va 3 raqamlari yig'indisining qiymati nima?" [37, b. 48], "Noma'lum x soni bilan 7 sonining farqi 12. Noma'lum son nimaga teng?" — mualliflarning topshiriqlariga tegishli emas. Biroq, keltirilgan matnlar syujet bo'lmasa ham, vazifalardir.

46

Ushbu yondashuvni saqlab, bolalarga muammo haqida to'g'ri tasavvur berish mumkinmi? Albatta mumkin. Lekin buning uchun bolalardan haq so'rash kerak

• 
  barcha turdagi vazifalarni qamrab oluvchi umumlashtirilgan tushuncha. Bunday holda, matematik va arifmetik masala tushunchalari umumiyroq tushunchaning maxsus holatlari bo'ladi.
  

So'zli masalalar bilan birinchi tanishuvni qachon o'tkazish maqsadga muvofiqroq degan savolni hal qilish uchun matematika o'qitishning qaysi bosqichida ulardan foydalanish zarurati borligini aniqlash kerak.

• 
  Matematika metodologiyasida matnli masalalar «predmet mazmuni» ma’nosini ochishga xizmat qilishi e’tirof etiladi [117, s. 184] arifmetik amallar, xususan, qo‘shish va ayirish amallari [8, b. 52]. “Mavzu mazmuni”ni ochib berish - bu o’quvchilarni arifmetik amallar kiritilgandan so’ng arifmetik ifodalar, tenglik ko’rinishida tasvirlash mumkin bo’lgan vaziyatlar bilan tanishtirishdir. O’quvchilarning harakatlar ma’nosini tushunishlari masaladagi real yoki tasvirlangan vaziyatni arifmetik amallar yordamida tasvirlay olish va aksincha, u bilan tavsiflanishi mumkin bo’lgan matematik ifoda ortidagi real vaziyatni ko’ra bilishda namoyon bo’ladi. Ammo buning uchun arifmetik amallar bolalarga raqamlar va ularga ma'lum bo'lgan holatlarning arifmetik operatsiyalari belgilari yordamida belgilar sifatida taqdim etilishi kerak.
  

Maktab amaliyotida matnli masalalar yechishga o‘rgatishda qo‘llanilgan yondashuvga ko‘ra, o‘quvchilar birinchi navbatda arifmetik amallar bilan, so‘ngra tegishli topshiriqlar bilan tanishadilar, deb hisoblanadi. Bu dasturda [96], darslikda [59], o‘quv qo‘llanmalarda [9, 61, 72, 76] o‘z ifodasini topgan.^∗, unga ko'ra topshiriq bilan tanishish o'quvchilar qo'shish va ayirish amallari bilan tanishgandan so'ng bir necha darslarda o'tkazilishi kerak. Biroq, haqiqatda bunday emasligini arifmetik amallarni kiritishga tayyorgarlik sifatida taklif qilinadigan mashqlarni ko'rib chiqish orqali ko'rish mumkin. Masalan, M.A. Bantov [8, p. 52] tayyorgarlik “mashqlariga quyidagi vaziyatlarni kiritishni tavsiya qiladi: Shoxda 6 ta qush o‘tirgan edi. Da-