S. E. Tsareva yosh maktab o‘quvchilarining o‘quv faoliyatini shakllantirishga yo‘llangan matn muammolarini yechishga o‘rgatish

B E D E N I E^∗

Maktab o'quvchilarining o'quv faoliyatini (LE) shakllantirish va rivojlantirish vazifasi alohida ahamiyatga ega. Buni bolalarning maktabda bo'lgan birinchi kunlaridanoq hal qilish kerak, chunki bu "boshlang'ich maktab yoshidagi etakchi o'quv faoliyati" [131, p. 43] va demak, o'quvchilarning keyingi ta'lim muvaffaqiyati uning shakllanish xususiyatiga bog'liq bo'ladi.

O'quv faoliyati nazariyasi psixologiyada D.B. Elkonin, V.V. Davydov, A.K. Markova, V.V. Repkin, E.I. Mashbitsem va boshqalar.Ammo bu nazariya haligacha toʻliq uslubiy talqinni olmagan. Matematikani boshlang'ich sinf o'qitish metodikasida maktab o'quvchilarining SD ni shakllantirish muammosini uslubiy hal qilish zarurati masalasi N.A.ning dissertatsiya ishida ko'tarilgan. Yankovskaya [134], boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'quv jarayonini o'quv qurollari bilan metodik ta'minlash muammosini o'rgangan. Ushbu yo'nalishda boshqa uslubiy tadqiqotlar o'tkazilmagan.^∗∗

• 
  Bu asar asosan o'n yildan ko'proq vaqt oldin yozilgan. Biroq, keyin uni nashrga tayyorlash va nashr etishning iloji bo'lmadi.
  

Yaqinda yozilgan matn yana mening ko'rish sohamga kirdi. Ishonchim komilki, u bugungi kunda ham foydali bo'lishi mumkin. Bunga 1985 yildan boshlab ushbu asar qo‘lyozmasidan ilmiy faoliyatga “kirish” uchun foydalanish, o‘quvchilarni boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga matematika o‘qitishga tayyorlash mazmuni va metodikasini qurish imkoniyatiga ega bo‘lgan hamkasblarim ham bunga amin bo‘ldim.
Men asarning asosiy mazmunini o‘zgartirmadim, faqat nashrlarga qo‘yiladigan talablarga muvofiq matnni tuzatdim va ikkinchi bobning ayrim bandlarini to‘ldirdim. Bundan tashqari, monografiyada foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan so‘ng ushbu kitobning asosiy matni yozilgandan so‘ng chop etilgan tadqiqot mavzusi bo‘yicha ishlarim ro‘yxatini joylashtirdim.

• 
  Bayonot 1985 yildan beri qilingan, ammo hozirda matematikani o'qitish metodikasi bo'yicha bunday tadqiqotlar mavjud emas.
  

3

• 
  Mamlakatimizda matematikani o‘qitish shunday rivojlanganki, boshlang‘ich sinflar uchun matematika darsliklaridagi barcha materiallar mazmunining qariyb 40% tashkil etadi [60, 61, 62, 63, 64, 65].^∗matn vazifalarini bajarish. O`qituvchilar ishini kuzatish va o`quv qo`llanmalar tahlili shuni ko`rsatadiki, boshlang`ich sinflarda matematika darslarida vaqtning salmoqli qismi so`z masalalarini yechishga ajratiladi. Shuning uchun darslarning ushbu qismining kichik yoshdagi o'quvchilarning LE ni shakllantirishga yo'naltirilganligini amalga oshirish o'quvchilarning bilish qobiliyatini shakllantirish va rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Garchi ko'plab ishlar matnli muammolarni hal qilishni o'rganish masalalariga, shu jumladan boshlang'ich ta'lim masalalariga bag'ishlangan bo'lsa ham (S.I. Shoxor-Trotskiy, A.Ya.Shor, N.S.Popova, A.S.Pcholko, L.N.Skat-kin, M.I.Moro, M.A.Bantova, A.M.Pishkalo, N.K.Ruzin, L.Sh.Levenberg va boshqalar), ularda UDni shakllantirish jihati hisobga olinmagan.
  

• 
  Boshlang'ich maktabda matematikani o'qitish sifatini yillik tekshiruvlar tahlili doimiy ravishda o'quvchilarning katta qismi so'zli masalalarni hal qila olmasligini ta'kidlaydi. Ommaviy maktab tajribasini o'rganish shuni ko'rsatadiki, ko'plab o'qituvchilar o'z ishlarida o'quvchilarni yagona maqsadga erishish - topshiriq savoliga javob olish uchun vazifaga yo'naltiradilar. Bolalar nimani o'rganayotgani yoki o'rganishi kerakligi har doim ham o'qituvchi tomonidan amalga oshirilmaydi va shuning uchun bunday o'rganish ko'pincha tasodifiydir. Matematika o`qitish metodikasida, psixologiyada masalalar yechish nazariyasi masalalari ishlab chiqilgan, ya`ni: masalani yechish bosqichlari umumiy tarzda belgilanadi, yechishning ayrim usullari va usullari tavsiflanadi, yozishning me`yoriy shakllari va boshqalar. ishlab chiqilgan. Biroq, to'plangan
  

• 
  vazifalar va ularni hal qilish to'g'risidagi bilim usullari hali maktab o'quvchilari uchun maxsus trening mavzusiga aylanmagan. Buning sabablaridan biri kichik yoshdagi o'quvchilarning LE ni shakllantirishga matnli masalalarni echishga o'rgatishning etarli darajada e'tiborga olinmaganligidir.
  

Shunday qilib, mavjudligi o'rtasida qarama-qarshilik mavjud
muammolarni hal qilishning botanika usullari va usullari, o'quv faoliyatining psixologik kontseptsiyasining mavjudligi va boshlang'ich sinf o'quvchilari o'rtasida o'quv faoliyatini shakllantirishga yordam beradigan matnli muammolarni hal qilish uchun o'qitish usullarining etishmasligi.Bunday metodikaning yo‘qligi bitiruvchilarning bilim darajasining pastligiga sabab bo‘lmoqda

• 
  1996 yilgacha bo'lgan nashrlarda bu darsliklar o'zgarmagan. D.B.ni amalga oshiradigan darsliklarda. Elkonin - V.V. Davydov; L.V. Zankov; N.Ya. Vilenkina - L.G. Petersonning so'zlariga ko'ra, matnli topshiriqlar soni biroz kamaydi, ammo ularning o'rganishdagi ahamiyati yuqoriligicha qolmoqda.
  

4

boshlang'ich maktabda matnli muammolarni hal qilish qobiliyati va qobiliyati sifatida

tarbiyaviy tadbirlarni amalga oshirish.

Belgilangan qarama-qarshilik t u a l -

• 
  Tanlangan tadqiqot mavzusining mohiyati va matn muammolarini hal qilishni o'rgatishning mazmuni, usullari, usullari va shakllarini aniqlash va loyihalash muammosi, ular orqali matnli muammolarni hal qilish qobiliyati va kichik yoshdagi o'quvchilarning o'quv faoliyati samarali shakllanadi.
  

• 
  Ushbu tadqiqotning maqsadi kichik yoshdagi maktab o'quvchilarini matnli muammolarni hal qilishga o'rgatish metodikasini ishlab chiqishdan iborat bo'lib, bu ham LEni shakllantirishga, ham muammolarni hal qilish qobiliyatiga hissa qo'shadi.
  

Bunday metodologiyani ishlab chiqishda biz taxmindan kelib chiqdik: agar matnli muammolarni hal qilishni o'rgatish jarayonida kichik yoshdagi o'quvchilarning KA tuzilishi, shakllanishi va rivojlanishining xususiyatlarini hisobga olsak, u holda talabalar yuqori natijalarga erishishlari mumkin. muammolarni hal qilish qobiliyati va UDni shakllantirish darajasi.
Tadqiqot ob'ekti - talabalarning matnli muammolarni hal qilishga o'rgatishdagi faolligi.
Tadqiqot predmeti - boshlang'ich sinf o'quvchilarining so'z masalalarini yechishga o'rgatishdagi o'quv faoliyatining mazmuni va natijalari.
Tadqiqotning muammosi, maqsadi, gipotezasi uning o'ziga xosligini aniqladi

• 
  a d a h i:
  

1. 
   Kichik yoshdagi o'quvchilarni SDni shakllantirishga qaratilgan matnli muammolarni hal qilishga o'rgatish metodikasini ishlab chiqish uchun asos bo'lishi mumkin bo'lgan SDning psixologik-pedagogik kontseptsiyasini ochib bering. UD tushunchasiga uslubiy izoh berish.
   

2. 
   Kichik yoshdagi maktab o'quvchilarining UDni shakllantirishga ta'siri nuqtai nazaridan matnli muammolarni hal qilishni o'rgatish nazariyasi va amaliyotini tahlil qilish.
   
3. 
   Boshlang'ich sinf o'quvchilarini matnli muammolarni hal qilishga o'rgatish metodikasini ishlab chiqish va eksperimental sinovdan o'tkazish, uni amalga oshirish kichik yoshdagi o'quvchilarning LEni maqsadli shakllantirishni ta'minlaydi.
   

Tadqiqotning metodologik asosini faoliyatning psixologik nazariyasi va bilish nazariyasidagi faoliyat tushunchasining talqini tashkil etdi.
Belgilangan vazifalarni hal qilish uchun quyidagi usullardan foydalanildi: faylasuflarning faoliyat muammosi bo'yicha asarlarini nazariy tahlil qilish; psixologlar, o'qituvchilar, matematika o'qitish metodikasi bo'yicha mutaxassislarning ishlarini o'rganish; o'qituvchilar faoliyatini nazorat qilish va
5

boshlang'ich sinflarda matematika darslarida matnli masalalarni yechishga o'rgatishda talabalar; o'qituvchilar va boshlang'ich sinf o'quvchilari bilan suhbatlar; darslarni yozib olish va ularni tahlil qilish; talabalarning yozma ishlarini o'rganish; pedagogik eksperiment.

O‘rganish 1980 yildan boshlab uch bosqichda olib borildi.Birinchi bosqichda falsafiy, psixologik-pedagogik, o‘quv-uslubiy adabiyotlar o‘rganildi, kichik yoshdagi o‘quvchilarga matnli masalalar yechishga o‘rgatishda matematika darslarida o‘qituvchi va talabalarning faoliyati nazorat qilindi. Ishchi gipoteza shakllantirildi, tadqiqotning maqsad va vazifalari tanlandi, UD kontseptsiyasi tanlandi, matn muammolarini hal qilishni o'rgatish bilan bog'liq holda uning uslubiy talqini uchun nazariy izlanishlar olib borildi.

Ikkinchi bosqichda maktab amaliyotidagi muammoning holati ko'rib chiqildi: matematika darslarini yozib olish, o'qituvchilar bilan suhbatlar, olingan ma'lumotlarni tahlil qilish, so'zli masalalarni yechish usullarini o'rgatish bo'yicha o'qituvchilarga uslubiy tavsiyalar (eksperimentni bayon qilish). Bu bosqichda eksperimental metodologiyaning asosiy qoidalari ishlab chiqildi, qidiruv eksperimenti o'tkazildi, o'quv eksperimenti bazasini tanlash amalga oshirildi va uning davomiyligi aniqlandi.

Uchinchi bosqichda tajriba-sinov ishlari olib borildi

• 
  Novosibirskdagi maktablardan birining birinchi ikki sinfida ikkita nazorat birinchi sinfida o'quv natijalarini qiyosiy o'rganish amalga oshirildi.
  
  • 
    tadqiqot natijasida ishlab chiqilgan:
    

1.