S. E. Tsareva yosh maktab o‘quvchilarining o‘quv faoliyatini shakllantirishga yo‘llangan matn muammolarini yechishga o‘rgatish

Nazorat harakatlari nafaqat olingan amaliy natijaning to'g'riligini aniqlashga qaratilgan.(masalan, topshiriq savoliga javob), o'quv maqsadiga erishishning qandaydir umumiy usulini qo'llashning to'g'riligini aniqlash va o'quv maqsadiga erishish darajasini aniqlash.


Nazorat faoliyati baholash faoliyati bilan uzviy bog'liqdir. Ikkinchisi bir ta'lim vazifasidan ikkinchisiga o'tishning zaruriy sharti, o'quvchilarning yangi ta'lim maqsadlarini qo'yishi va ularga erishishda ularning imkoniyatlarini baholash shartidir.

• 
  2. Kichik yoshdagi o‘quvchilarning o‘quv faoliyatini shakllantirishda matnli topshiriqlarning o‘rni
  

Zamonaviy maktabda boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'quv yutuqlarini shakllantirishda matnli topshiriqlarning rolini aniqlash uchun bir qator tadqiqot vazifalarini hal qilish kerak, xususan:

1. 
   Zamonaviy matematika darsliklarida va boshlang'ich sinf darslarida matnli topshiriqlar qanday o'rin egallashini, kichik yoshdagi o'quvchilarning faoliyati topshiriqlar bilan qanchalik bog'liqligini aniqlang.
   

2. 
   Darsda matnli topshiriqlardan foydalanish usulini o'rganish, matnli topshiriqlardan foydalanishning kichik yoshdagi o'quvchilarning LE shakllanishiga ta'sirini aniqlash uchun uni tahlil qilish.
   

3. 
   O'qituvchilar uchun o'quv qo'llanmalarida berilgan vazifalar ustida ishlash bo'yicha uslubiy tavsiyalar bolalar faoliyatini ta'lim sifatida tashkil etishga qanday hissa qo'shishini va o'qituvchini talabalarning bilimini shakllantirishga yo'naltirishini aniqlash.
   

4. 
   Ilmiy uslubiy adabiyotlarda muammoning holatini tahlil qilish.
   

Bunday to`rt tomonlama tahlildan maqsad matn masalalarini yechishga o`rgatish metodikasini takomillashtirishning mumkin bo`lgan yo`llarini aniqlashdan iborat.

• 
  maktab o'quvchilarining SD shakllanishiga ushbu treningning ta'sirini oshirish. Kirish qismida ta'kidlanganidek, barchaning mazmuni ko'p
  

Matematikaning boshlang'ich kursining o'quv materiali matnli masalalardir. Shunday qilib, 1-sinf uchun matematika darsligida (1983), 927 ta topshiriqdan 380 tasi matnli masalalar (taxminan 41%), 2-sinf darsligida

20

(1983) 1538 ta topshiriqdan - 558 ta (taxminan 38%), darslikda

3. 
   mos ravishda 1168 va 510 sinf (43%).^∗
   

Maktab ishi amaliyotida matnli topshiriqlardan foydalanishning o'rni va holatini aniqlash uchun biz (va bizning maxsus topshiriqimizga ko'ra, Novosibirsk davlat pedagogika instituti boshlang'ich maktab fakultetining 3-kurs talabalari, 1981 - 82 o'quv yili) qayd etilgan. Novosibirsk va Moskvadagi 14 maktab o'qituvchilaridan 100 dan ortiq matematika darslari. Maktablar va o‘qituvchilarni tanlashda maktablar va tuman xalq ta’limi bo‘limlari rahbarlarining maktablarga bergan ijobiy bahosi asos bo‘ldi. Bu bizga darslari yozib olingan barcha o'qituvchilarning yaxshi pedagogik mahoratini qabul qilish imkonini beradi.

• 
  protokol, biz ikki qismdan iborat maxsus ariza shaklini ishlab chiqdik, birinchisi dars boshlanishidan oldin, ikkinchisi esa darsdan keyin protokolchi tomonidan to'ldiriladi.
  

Birinchi bo'limda o'qituvchilarning magnitafonning quyidagi savollariga javoblari yozib olindi:
1. Darsda nechta vazifani ko'rib chiqmoqchisiz?

2. Nima uchun bu topshiriqlarning har birini darsga kiritdingiz?

Ikkinchi qismda vaqtni belgilash natijalari, darsda ko'rib chiqilgan vazifalar soni, har bir topshiriq bo'yicha o'quvchilar bajargan vazifalar va topshiriqlar ustida ishlash metodikasining asosiy xarakteristikalari kiritilgan.

Batafsil bayonnoma va unga ilovaning mavjudligi bitta darsda topshiriqlar bilan ishlash uchun sarflangan o'rtacha vaqtni (1-jadval) va ushbu ishning mohiyatini aniqlashga imkon berdi (2-jadval). Tahlil qilish uchun 100 ta dars olindi. Asosiy qismi yozma testdan iborat boʻlgan bilimlarni sinovdan oʻtkazish boʻyicha darslar va bayonnomalari yetarlicha batafsil rasmiylashtirilmagan bir necha darslar koʻrib chiqilmagan.

Shunday qilib, bitta darsda vazifalar bilan ishlashga sarflangan vaqt darsning uchdan bir qismidan bir oz ko'proqni tashkil etdi. Shaxsiy darslarda o'tkaziladigan vaqtning ekstremal qiymatlari 5 daqiqa va 40 daqiqa bo'lib chiqdi.

• 
  Xuddi shu mualliflarning 1996 va 1997 yillarda nashr etilgan darsliklarida ham vaziyat tubdan o'zgarmagan. L.V darsliklarida. Zankov va I.I. Arginskiyning matnli topshiriqlar foizi sezilarli darajada kamaydi (masalan, 1-sinf darsligida barcha topshiriqlarning atigi 16 foizi mavjud). V.V.ning darsliklarida soʻz masalalari (10% dan kam) juda kam uchraydi. Davydov. N.B.ning darsliklarida. Istomina, N.Ya. Vilenkin va L.G. Peterson matnli topshiriqlar barcha turdagi vazifalarning o'rtacha 30% ni tashkil qiladi.
  

21

1-jadval

	Miqdori	Vaqt,	sarflangan	ustida	O'rtacha xarajatlar		vaqt
Sinf	tahlil qilingan	ish	vazifalar ustidan	ustida	vazifalar ustida ishlash
	darslar	barcha darslar			bitta dars
			(daqiqada)		(daqiqada)		(%)
bitta	40		608		15.2		33.8
2	34		534		15.7		34.8
3	26		435		16.7		37.1
Jami	100		1577		15.8		35,0

						jadval 2
	Agar -	Jami	Qaror qildi	Belgilangan maqsadlar		Vazifalar soni
Sinf	sifat	qaror qildi	qo'l ostida	vazifa ustida ishlash		qaysi ustidan
	darslar	vazifalar	etakchilik	qaror	boshqa	qo'shimcha
			o'qituvchilar	vazifa		mashaqqatli ish
bitta	2	3	4	5	6	7
bitta	40	99	83	96	3	7
	—	—	84,0%	97,0%	3,0%	7,0%
2	34	118	86	116	2	bitta
	—	—	72,0%	98,3%	1,7%	0,9%
3	26	66	40	66	—	5
	—	—	60,5%	100%	—	7,6%
Jami	100	283	209	278	5	o'n uch
	—	—	73,4%	98,2%	2,8%	4,6%

Jadvaldan. 2 har bir darsda o'rtacha 2-3 ta vazifa hal qilinishini ko'rsatadi. Sinfdan sinfga o'quvchilar tomonidan mustaqil hal qilish uchun tavsiya etilgan vazifalar soni ortib bormoqda, garchi ko'pchilik vazifalar o'qituvchi rahbarligida hal qilinadi. Mustaqil hal qilish uchun biz bitta muammoni ham qo'shdik, uni tahlil qilish to'liq talaba tomonidan eslatma yordamida amalga oshirildi (1-sinf). Biz 4-ustunga kiritgan qolgan vazifalar (2-jadval) talabalar tomonidan to'liq mustaqil ravishda yoki faqat topshiriq matnini birgalikda o'qish bilan hal qilingan vazifalardir.

Xarakterli jihati shundaki, talabalar muammoni mustaqil hal qilgandan so'ng, o'qituvchi har doim o'qishdan iborat frontal tekshirishni amalga oshirdi.

22

nii o‘quvchilardan biri tomonidan to‘g‘ri yechim topish va qolgan o‘quvchilarning yechimlarini o‘qiganlari bilan solishtirish. Yechimning to'g'riligi o'qituvchi tomonidan o'rnatildi. Muammoning yechimini tekshirishning maxsus usullari faqat bir nechta muammolar uchun qo'llanilgan (2-jadvalda biz bunday tekshiruvni bajarishni 7-ustunga belgilaganmiz).

5 va 6-ustunlardagi ma'lumotlar alohida qiziqish uyg'otadi (2-jadval). 1-§da ma'lum bir materialni o'rganishda maktab o'quvchilarining SDni shakllantirishning zarur sharti ularning ushbu material bo'yicha faoliyatini o'quv sifatida tashkil etish ekanligi belgilangan, ya'ni. o'quvchilar tomonidan idrok etilgan o'quv maqsadi bilan faoliyat. Amalda, jadvaldan ko'rinib turibdiki. 2, topshiriq ustida ishlashning ta'lim maqsadlari ko'p hollarda talabalar uchun belgilanmaydi. 283 ta topshiriqdan faqat 5 tasida o'quv maqsadlari bor edi: ""Bir xil" so'zlari bilan muammolarni qanday hal qilishingiz mumkinligini tekshiring; “Biz “ko'p” so'zlari bilan muammolarni hal qilishni o'rganamiz; “Biz ikki bosqichda masalalar yechishni o‘rganamiz” (1-sinf); “Sonning kasr qismini topishga oid masalalar yechishni o‘rganing”; "Biz geometrik masalalarni yechishni o'rganamiz" (2-sinf). Biroq, bu maqsadlarni belgilashda talabalar faqat muammolarni hal qilishdi. Ularning faoliyati “Muammoni yechish” topshirig‘ini bajarishdan farq qilmadi va muammo savoliga javob olish bilan yakunlandi. Qaror qabul qilinganda ham, undan keyin ham umumlashma amalga oshirilmagan. Belgilangan maqsad o'quvchilarning faolligini aniqlamadi.

O'qituvchi rahbarligida muammolarni hal qilishda, tahlil qilish va echimlarni izlashda bolalarning ishtiroki o'quvchilarning savollarga javoblari bilan chegaralangan, o'qituvchi yordami bilan muammoni tahlil qilgan. Bir nechta hollarda o'qituvchi o'quvchilardan masalani yechish bosqichlarini nomlashni so'radi va barcha holatlarda bolalar quyidagilarni nomladilar: "Siz masalani o'qib chiqishingiz, uni qisqacha yozishingiz va keyin uni hal qilishingiz kerak".

• 
  Darsga vazifalarni kiritish maqsadlari haqidagi savolga javoban o'qituvchilar turli maqsadlarni nomladilar. Bu erda umumiy maqsadlar ham bor edi: "Tafakkurni rivojlantirish.", "Muammolarni hal qilishga o'rgatish.", "Tasavvur va zukkolikni rivojlantirish.", "O'tmishni takrorlash." va boshq.; va aniqroq: "Bolalarni ushbu turdagi masalalarni yechishga o'rgatish.", "Ikki xonali sonlarni qo'shish ko'nikmalarini mustahkamlash.", "Sonni yig'indidan qanday ayirish bo'yicha bilimlarni mustahkamlash." va h.k. Ba'zi o'qituvchilar maqsad o'rniga ishning turi yoki xarakterini chaqirdilar: "Muammolarni ikki bosqichda hal qiling.", "Tushuntirish ustida ishlang."
  
• 
  harakatlar.", "Ifoda yordamida o'z-o'zini hal qilish.". Hammasi bo'lib 283 ta vazifa uchun 100 dan ortiq maqsadlar shakllantirildi
  

bir-biridan farqli bo'lingan o'lchov. Belgilangan maqsadlarni darsdagi tegishli topshiriqlar ustidagi ishlarning tabiati bilan taqqoslash shuni ko'rsatdiki, darsdagi topshiriq bo'yicha talabalar faoliyatini tashkil etish va mazmuni o'rtasida hech qanday bog'liqlik yo'q.

23