S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

tashqa 
urduң \\ Jāla gүhhәrini 
bashqa urduң
 (Xamsa).
XIII-XIV asr yodgorliklarida bu tartib buzilgan, ya’ni, 
-g’a
o’rnida 
–qa 
qo’shimchasi yoki aksincha qo’llanavergan: 
Ibrahimg’a
\\ 
Ibrahimqa
, 
avg’a
\\ 
avqa
, 
otg’a
 \\
 otqa
 (QR).
-kә\\ -gә.
Til oldi unlilari qatnashgan negizlarga qo’shiladi. Eski o’zbek tilida 
qay hollarda 
–kә
, qaysi hollarda 
–gә 
qo’shimchasining qo’shilishini aniqlash 
birmuncha qiyin, chunki arab yozuvida bu ikki variant ham (kof) harfi bilan 
yozilgan. SHunga qaramasdan, jarangli va sonor undoshlar va unlilardan so’ng 
–
gә
, jarangsiz undoshlardan so’ng 
–kә
qo’shimchasining qo’llanganini mushohada 
qilish mumkin: 
Kөңlүmgә 
dәrd
kelgәli...(Boburnoma). 
Elikkә
 meniң yashыm yeti 
(SH. turk)
. 
-a /-ә. 
Bu affikslar undosh bilan tugagan so’zlarga qo’shiladi. Lekin uning 
qo’llanishi janrlar bo’yicha chegaralangan. Bu forma XIII- XIV she’riy asarlarda 
ham, prozaik asarlarda qo’llangani holda, XV asr va undan keyingi davrlarda 
asosan 
she’riy 
asarlarda 
uchraydi: 
Bashlarыnы 
qashыma 
yetkүrүңүz 
(SHayboniynoma). Kel, taqы 
yurtuңa 
egә bol (SH.tar.). Ne uchun avval өzүңә 
āshnā qqыldың meni (Otoiy). Yā rabb, ne ajab yāri jafākāra yoluqtum \\ Kөzi-yu 
qashы jādu-vu makkara yoluqtum (Lutfiy).  
Qadimgi turkiy tilga oid bo’lgan 
–g’aru/-gәrү//-qaru/-kәrү//-ru/-rү 
affikslari 
eski o’zbek tilida o’zining kelishik funksiyasini yo’qotgan. Ular keyinchalik eski 
o’zbek tilida ham ravish yasovchilarga aylanib ketgan. 
Qadimgi turkiy tilga oid bo’lgan 
–ra/-rә
affiksi «Tafsir»da uchraydi: 
Ya 
Muhammad, 
tashra
 chыq. 
Biroq keyinchalik bu affiks ham ravish yasovchiga o’tib 
ketgan: