S. Ashirboev, I. Azimov O’zbek tilining tarixiy grammatikasi

kundun
 sөң, kөp 
toqushg’udun 
sөң, anuң kөzү 
kөktүn
 kөkrәk erdi. 
Til tarixi faktlari shuni ko’rsatadiki, chiqish kelishigi formasi keyingi 
davrlarda shakllangan bo’lib, uning o’rnini ma’lum davrlarda o’rin-payt kelishigi 
bajargan. Garchand bu xususiyat qadimgi turkiy tilga xos bo’lsa ham, eski o’zbek 
adabiy tilida chiqish kelishigi ma’nosida o’rin-payt kelishigi formasi qo’llangan: 
Bashыnы uch 
yerdә 
yardыlar(Tafsir). Bu 
ishlәrdә
 birini qqыlsaңыz (QR). 
Vosita kelishigi
.
YUqorida ta’kidlanganidek, bu kelishik qadimgi turkiy tilga 
oid bo’lgan hodisadir. Lekin u XIII-XIV asr yodgorliklarining ayrimlarida uchrab 
turadi: 
Fasih 
tilin
 javāb berdi (Tafsir). Anы kishilәr 
kөzin
 kөrgәn bar-mu? 
Vosita kelishigi XV asrga oid manbalarda, masalan, Lutfiy, Atoiy asarlarida 
ham uchraydi. Lekin bu davrda vosita kelishigining iste’mol doirasi chegaralangan 
bo’lib, ma’nosi ham toraygan. Misollar: 
Faryad etәrәm tүshkәli men 
yalg’uzun 
andыn// hech oldы tanыm, qaldы hamin yalg’uz үn andыn (Lutfiy). Kerәkmәs 
sensizin,
 vaallah, maңa jān minnatы (Atoiy). 
Vosita kelishigi formasidagi so’zlarning bir qismi ravish kategoriyasiga 
o’tgan. Ravish kategoriyasiga o’tish, asosan, payt bildiruvchi so’zlar doirasida 
bo’lgan: