С. А. Эгамбердиева молекуляр

Расм. 22.5. Йўналтирилган гомологик рекомбинация ёрдамида 
генни “нокаут” қилиш. Вектор селектив маркер ген (smg) ҳамда ген-
нишоннинг мувофиқ соҳаларига гомологик бўлган фланкирловчи кетма-
кетликларни ташийди. Ген-нишонда бешта экзон мавжуд (1-5). 
Гомологик рекомбинация натижасида (штрихли чизиқлар) ген-нишон 
узилади (“нокаут” бўлади). 
(Глик ва Пастернак бўйича)
Ядрони кўчириш ёрдамида клонлаш 
Агар тест қилинаётган ҳужайра ядросини ядроси олиб 
ташланган тухум ҳужайрага ўтказилса ва кейин ўша тухум 
ҳужайранинг ривожланиш ва яшовчан насл ҳосил қилиш 
хусусиятлари тадқиқ қилинса плюрипотентликни аниқлаш мумкин. 
Бир нечта лабораторияларда эмбрион ҳужайралари қаторларининг, 
ҳомила ва етук организм ҳужайралари плюрипотентлиги ҳар хил 

---

161 
муваффақият билан тадқиқ қилинди. Эмбрион ҳужайралари ядролари 
– паст самарадорлик билан бўлса ҳам – ривожланишни таъминлаши 
кўрсатилди. Масалан, йирик қорамолнинг узоқ бўлмаган вақт 
давомида ўстирилган эмбрион ҳужайралари ядросини кўчириб, 
яшовчан организмлар олинди. Ҳаммага таниқли Долли номли қўй 
етилган ҳайвон сут бези (елини) ҳужайраси ядросини кўчириш 
ёрдамида клонланган (расм. 22.6).
Расм. 22.6. Ядрони кўчириш усули билан қўйни клонлаш. Тухум 
ҳужайра ядроси микропипетка ёрдамида олиб ташланади. Етилган ҳайвон сут 
безининг эпителиал ҳужайралари ўстирилади ва уларнинг G
0 
фазасига ўтишига 
туртки берилади. G
0
-фазадаги ҳужайралар ва ядроси олиб ташланган 
ҳужайраларни бирлаштириш амалга оширилади, ва тикланган тухум 
ҳужайралар культурада ёки лигатура қўйилган тухум йўлида эмбриогенезнинг 
эрта босқичларигача ўстирилади, кейин эса кейинги ривожланиши кечадиган 
“суррогат” она бачадонига жойлаштирилади. Уилмут ва бошқалар (Wilmut et 
al., 1997) томонидан тавсифланган тажрибада ядроси олиб ташланган 277 тухум 
ҳужайраларини сут безининг G
0
-фазадаги ҳужайралари билан бирлаштирилган, 
29 эмбриондан фақат биттаси яшовчан ҳомилагача ривожланган. (Глик ва 
Пастернак бўйича) 

---

162 
Шу тарзда дифференциалланган етук ҳужайра ядросининг 
плюрипотентлилиги тасдиқланган. Шундай бўлса ҳам, аслида донор 
ядроси организм-донор сут бези эпителийсида мавжуд бўлган 
дифференциалланмаган ҳужайрадан олинганлигини инкор қилиб 
бўлмайди. 
Доллини дифференциалланган ҳужайрадан ва бошқа учта 
қўйни эмбрион ҳужайралари ядросидан клонлашни дам олиш 
босқичда (G
0
) бўлган ҳужайралар ядросини кўчириш, ва эҳтимол, 
ушбу жонзотнинг эмбриогенез хусусиятлари туфайли амалга 
оширишга муваффақ бўлинди. Гап шундаки, қўй зиготасининг бир 
неча сутка давом этадиган дастлабки учта бўлиниши давомида фақат 
ДНК 
репликацияси 
содир 
бўлади, 
генлардан 
бирортаси 
экспрессияланмайди. Эҳтимол, бу вақт давомида киритилган ДНК 
ҳужайра учун специфик бўлган регулятор оқсиллардан ҳалос бўлади, 
эмбрионал ривожланишнинг мувофиқ генлари тухум ҳужайра 
цитоплазмасидаги инициатор эмбрионал оқсил омиллари билан 
боғланади. 
Трансген ҳайвонларни ядролар кўчириш усули ёрдамида 
ҳақиқатга айланиши учун ҳал қилиниши керак бўлган асосий муаммо 
– бу ҳужайраларнинг узлуксиз культурада плюрипотентлилигини 
сақлашдан иборат. Агар бунга муваффақ бўлинса, у ҳолда бундай 
ҳужайраларни генетик жиҳатдан ўзгартириш ва трансген 
организмларни яратиш деярли оддий усул бўлиб қолади. Бироқ 
эмбриогенез ва транскрипция инициациясининг эрта босқичларида 
турларнинг жараён давомийлигидаги фарқлари натижасида бу даврда 
қўйлардан ташқари бошқа бирор-бир уй ҳайвонларида агар донор 
ядроси хам тухум ҳужайра бўлган босқичда бўлса ядрони кўчиришни 
амалга оширишга муваффақ бўлиниши ёки бўлинмаслиги аниқ эмас.