С. А. Эгамбердиева молекуляр



Download 2,76 Mb.
Pdf ko'rish
bet91/140
Sana07.04.2022
Hajmi2,76 Mb.
#533619
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   140
Bog'liq
molekulyar biotexnologiya

Модификацияланган 
эмбрионал 
ўзак 
ҳужайралардан 
фойдаланиш 
Сичқон эмбрионларидан бластоциста босқичида ажратиб 
олинган ҳужайралар бошқа эмбрионга бластоциста босқичида 
киритилганда культурада ҳар қандай турдаги ҳужайраларга, 
жумладан эмбрион қатори ҳужайраларига дифференциацияланиш 
хусусиятини сақлаб қолган ҳолда пролиферацияланиши мумкин. 
Бундай ҳужайралар плюрипотент эмбрионал 
ўзак ҳужайралари
деб 
номланади (ES). 1999 йилда “Science” журнали эмбрионал ўзак 
ҳужайралари кашф этилишини биологияда аҳамияти бўйича ДНК 
қўш спирали ва “Инсон геноми” дастурини декодлашдан кейин 
учинчи ўриндаги воқеа деб эътироф этди. Ўзак ҳужайралари мисли 
кўрилмаган имкониятларга бой: зарарланган аъзо ва тўқималар 
регенерациясидан 
тортиб 
дори-дармонлар 
билан 
даволаб 
бўлмайдиган касалликларни даволашгача. Энг универсал ES - ўзак 
ҳужайралар асосий тавсифи қуйидагилардан иборат бўлганлар 
ҳисобланади: 1. Тотипотентлик – организмнинг ҳар қандай 
тўқимасини ҳосил қилиш хусусияти. 2. Хоуминг – организмга 
киритилганда зарарланган соҳани топиш ва йўқотилган функцияни 
бажариб, ўша жойда фиксацияланиш. 3. Теломераза фаоллиги. 4. 
Цитоплазмада эмбрионнинг эрта ривожланиши учун жавоб 
берадиган барча генларнинг мРНКси мавжуд бўлиши. 


158 
ES-ҳужайраларни культурада ген муҳандислиги усуллари 
билан уларнинг плюрипотентлигини бузмаган ҳолда осон 
модификациялаш мумкин. Масалан, уларнинг геномидаги унчалик 
аҳамияти йўқ геннинг муайян сайтига функционал трансгенни 
жойлаштириш мумкин. Кейин ўзгарган ҳужайраларни танлаб, уларни
кўпайтириб ўстириш ва трансген ҳайвонлар олиш учун фойдаланиш 
мумкин (расм. 22.4). Бу микроинъекция ва ретровирус векторлари 
тизимлари учун хос бўлган тасодифий киритишдан қутулиш 
имконини беради. 
Хромосома сайтида интеграцияланган векторлари бўлган 
ҳужайралар сонини кўпайтириш учун позитив-негатив селекция деб 
номланган усулдан фойдаланилади. Ушбу стратегия керакли сайтда 
векторли ДНК ташувчи ҳужайраларнинг позитив селекцияси ва 
тасодифий 
сайтда 
интеграцияланган 
векторли 
ДНКли 
ҳужайраларнинг негатив селекциясидан иборат. 
Бегона ДНК интеграцияси ривожланиш жараёни ёки ҳужайра 
функцияларига таъсир кўрсатмаслиги учун сайт-нишон геномли 
ДНКнинг муҳим оқсилларини кодламайдиган соҳасида жойлашиши 
лозим. Бундан ташқари, трансгенни киритиш геномнинг мос келувчи 
соҳаси трансляциясини блокламаслиги жуда муҳим. Шунга ўхшаш 
сайтларни қидириш ишлари узлуксиз олиб борилмоқда. 


159 
Расм. 22.4. Эмбрион ўзак 
(ES) ҳужайраларини генетик 
модификациялаш ёрдамида 
трансген сичқонлар олиш. 
ES-ҳужайралар сичқон 
бластоцистаси ички ҳужайра 
массасидан олинади. Улар 
трансген ташувчи вектор 
билан трансфекцияланади ва 
ўстирилади, 
трансфекцияланган 
ҳужайралар позитив-негатив 
селекция ёки ПЗР усули 
билан идентификацияланади. 
Трансфекцияланган 
ҳужайралар популяцияси яна 
ўстирилади ва 
бластоцисталарга 
киритилади, улар кейин 
“суррогат” она бачадонига 
имплантация қилинади. 
Эмбрион қатори 
хужайраларида трансген 
ташувчи ҳайвонларни 
чатиштириб трансген 
сичқонлар қаторини олиш 
мумкин. (Глик ва Пастернак 
бўйича) 
Геномига керакли сайтда трансген киритилган ES-
ҳужайраларни ўстириш ва бластоциста босқичида эмбрионга 
киритиш, кейин эса бундай эмбрионларни бластоциста босқичида 
сохта ҳомиладор “суррогат” оналар бачадонига имплантациялаш 
мумкин. Эмбрион қатори ҳужайралари ҳосил бўлишида иштирок 
этган генетик жиҳатдан модификацияланган ES-ҳужайраларига эга 
сичқон болалари трансген қаторларни келтириб чиқаришлари 
мумкин. Бунинг учун уларни айнан шу қаторнинг зотлари билан 
чатиштириб, кейин эса уларни трансген авлодларини ўзаро 
чатиштириш керак. Натижада трансген бўйича гомозиготали 
трансген сичқонлар ҳосил бўлади.


160 
ES-ҳужайраларнинг специфик хромосома сайтига нафақат 
қандайдир янги функцияни кодловчи трансгенни киритиш, балки 
мазкур сайтни специфик кетма-кетликнинг (одатда селектив маркер 
геннинг) уни кодловчи соҳасига интеграцияси орқали мақсадли 
бузиш мумкин (расм. 22.5). Генни мақсадли бузиш (“нокаут”) 
вазифаларидан бири мазкур жараённинг организм ривожланишига 
таъсири ва унда кечаётган физиологик жараёнларни ўрганишдан 
иборат. Бундан ташқари, муайян генида бузилиш бўлган трансген 
ҳайвонлардан инсонларда учрайдиган касалликларни молекуляр 
даражада ўрганишда модель сифатида фойдаланишга умид бор. 

Download 2,76 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   87   88   89   90   91   92   93   94   ...   140




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish