Rta maxsus ta’lim vazirligi

9 Mavzu: Foydalanuvchi kitobxon formulyarini anketa, so‘rov, xisob kundaligi daftari orqali o‘rganish
Reja:
1 Foydalanuvchi qiziqishini kitobxon formulyari yordamida aniqlash
2 Foydalanuvchi uchun anketa so‘rovnomasini tuzib chiqish

Axborot-kutubxona, axborot resurs markazlari va kutubxonalarda foydalanuvchi kitobxonni kuzatishning axamiyati va vazifalari, usullari Axborot-kutubxona, axborot resurs markazlari va kutubxonalarining avtomatlashtirilgan ish o‘rinlarida ishlash jarayoniga yangi texnologiyaning joriy qilinishi ilg‘or ish tajribalarni ommalashtirish soxasida ijobiy siljishlar ro‘y berayotgan bir davrda kitobxonlarni mustaqil fikrlash, xayotda o‘z o‘rnini topishga o‘rgatish uchun ularni muntazam ravishda kuzatish lozim, chunki kitobxon kuzatish ob’ekti bo‘lib, uni takomillashtirib borishga xizmat qiladi.

Mutaxassis xodim faoliyatining samaradorligi ko‘p jixatdan shaxs yo‘nailishining aniqlanganligi va kasbiy maxoratning tarkib topganligi bilan xarakterlanadi.
Shaxslararo munosabat yordamida inson o‘zining moddiy va ma’naviy extiyojlarini qondiradi. Kitobxonni atrofdagilarga qiziqtiruvchi, uni bir guruxga jipslashtiruvchi, tengdoshlari va boshqalar bilan birga faoliyat ko‘rsatishga majbur qiluvchi kuch bu muloqat extiyojdir.
Foydalanuvchilarda muayyan kitobxonlar guruxi qiziqishini xam ayrim kitobxonlar qiziqishini xam aniqlash imkoniyatini beruvchi xilma-xil usullar qo‘llaniladi.
Foydalanuvchi kitobxonlarni o‘rganish usullarining ichida eng ommaviysi -suxbat, kuzatish, kitobxon formulyarini analitik-sintetik taxlil qilish. O‘qilgan kitoblar haqidagi kitobxon fikr va muloxazalarini o‘rganish kitob faoliyatini taxlil qilishdir. Bulardan (anketalar, formulyarni taxlil qilish) keng kitobxonlar doirasining qiziqishi haqida tasavvur xosil qilish imkoniyatini bersa (suxbat, kuzatuv, fikr muloxazalarni o‘rganish) xar bir kitobxon qiziqishi va so‘rovlarini o‘rganishni ta’minlaydi. Ammo kitobxonlar qiziqishi va axborot-kutubxona, axborot resurs markazlarida kitob o‘qish haqidagi to‘liq tasavurni o‘rganishda ma’lum bo‘lgan barcha usullarni yaxshilab o‘ylab, bir tizimda birga ko‘shib olib borganimizdagina samaradorlikka erishishimiz mumkin. Shunday qilinganda bir usulning kamchiligi yoki cheklangan imkoniyati boshqa usul yordamida olingan ma’lumotlar bilan koplanib ketadi yoki to‘ldiriladi. Bunday o‘zaro bog‘liqlik, ko‘p xollarda xatto usullarning bir-biriga tobeligi kitobxon qiziqishini o‘rganishning tizimi haqida so‘z yuritish imkoniyatini beradi.
Kitobxonlar qiziqishi ikki kitobxonga abonement orqali kiroatxonada bevosita xizmat ko‘rsatish jarayonida va shuningdek, ommaviy tadbirlar - ovoz chikarib o‘qish, DVD, displey va naushniklar bilan jixozlangan lingofon kabinetida utirib birgalikda eshitish, xorij tillarini ukitish buyicha mashgulotlar utkazish, adabiyot kechalari va xokazolar o‘tkazilayotganda o‘rganiladi. Bu o‘rinda asosiy metodlar suxbat va kuzatish xisoblanadi. Ikkinchi tomondan, kitobxonlarni o‘rganish uchun mutaxassis xodim kompyuterdan turli xil materiallarni - kitobxon formulyarlarining kitob haqidagi fikr-muloxazalari, kitobxonlar so‘rov daftarlari, mutaxassis xodimning kundaligi, anketalar, axborot-kutubxona, axborot resurs markazlar ishining statistik xisobot ma’lutmotlaridan foydalaniladi.
Mutaxassis xodim kitobxon bilan o‘tkazilgan suxbatdan olgan ma’lumotlari kitobxonning kutubxonada o‘zini qanday tutayotganligi - ochiq kitob fondlaridan, elektron katalogdan, kompyuterlardan, avtomatlashtirilgan tizimdan, Internetdan qanday foydalanayotganligi ko‘rgazmali targibot vositalari va bibliografik ko‘rsatkichlarga murojaat qilishi, kutubxonachi takliflari va maslaxatlariga qanday qarashlarini kuzatib borish bilan mustaxkamlanadi.
Baland ovoz bilan o‘qish vaqtida adabiyot ta’sirini kuzatib borish katta axamiyatga ega, DVD, displey va naushniklar bilan jixozlangan lingofon kabinetida utirib birgalikda eshitishda qancha kishi ishtirok etgani, ular kimlar, qanday savollar bergani, muxokama qilayotgan masalalarni qanday tinglagani haqida ma’lumot yigish faqat ayrim kitobxonni emas, balki kitobxon guruxining xam qiziqishlarini aniqlash imkonini beradi. Kuzatish suxbatni to‘ldiradi, suxbat natijalarining to‘gri, noto‘griligini tasdiklaydi, shuningdek, kitobxon bilan keyingi suxbat uchun zamin yaratadi.
Kitobxonlarning kitoblar haqidagi fikr va muloxazalarini taxlil qilish
Kitobxonlarni o‘rganishning kimmatli manbayi ularning kitoblar haqidagi fikr va muloxazalarini taxlil qilishdir. Kitobxonlar o‘qigan kitoblar haqidagi o‘z taassurotlarini mutaxassis xodimlar bilan qilgan suxbatida, o‘zaro kitobxonlar konferensiyalarida o‘rtoq-lashishni yaxshi ko‘radilar.
Ko‘pincha mutaxassis xodimlarning taklifiga binoan, kitobxonlar, avvalo, o‘z fikr va muloxazalarini kutubxona albomlari va byulletenlari yoki devoriy gazetalarida bayon qiladilar.
Kitobxonlarning fikr va muloxazalarini yozib borib va to‘plab, kutubxonachilar kitobxonlarning bilim darajalari va ular bilan o‘qigan kitoblar mazmuniga, fikr bayon etilish shakliga, tiliga va xokazolarga munosabati haqida asosli ravishda fikr yuritish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Kitobxonlarning ayni bir kitob haqida bildirgan fikr va mulo­xazalarini taqqoslash bilan xar bir kitobxonning kitob o‘qishga uni baxolashga qanday yondashashini ko‘rish mumkin.
Kitoblar haqida fikr-muloxazalar to‘plashga kirishayotganda mutaxassis xodimlar ular nima uchun kerakligi va qanday yozilishi lozimligini kitobxonga tushuntiradi. Kitobxonga asar mazmunini qayta so‘zlamaslik, balki kitob unga nima berganligini, undagi masalalar qanchalik amaliy axamiyatga ega ekanligi haqida o‘z fikrini bayon qilish zarurligini aytishi kerak. Mutaxassis xodimlar kitobxondan o‘z fikr-muloxazasini bayon qilishi davomida kitob unda qanday fikr uygotgani haqida gapirib o‘tishi so‘raladi. Kitobning badiiy va adabiy tomoni, uslubiy va tili haqida kitobxon qanday fikrda ekanligini bilish xam maqsadga muvofikdir. SHu bilan birga, kitobxonga undan kitobni atroflicha taxlil qilish talab qilinayotgani, xar kim o‘qigani haqida qanday fikr bildirishni istasa, shuni yozib berishini aytish kerak.
Kitobxonlarning kitoblar haqidagi fikr va muloxazalari faqat mutaxassis xodimlargagina emas, balki nashriyotlar va mualliflar uchun xam katta axamiyatga ega. Shuning uchun kutubxonachi imkoni boricha kitobxonlarning fikr va muloxazalarini nashr ettirishda matbuotdan foydalanishi yoki ularni tegishli nashriyotlar manziliga jo‘natishi lozim.
Kitob formulyarini yoki kitobni qaytarish muddati varaqalarini taxlil qilish
Qaysi kitoblar ko‘proq, qaysilari kamroq so‘ralishini aniqlashda kitob formulyarini yoki kitobni qaytarish muddati varaqalarini taxlil qilish yordam beradi. Mazkur nomdagi kitobning xamma nusxalarini ko‘rib chiqayotganda olingan natijalarini ko‘shishni va xar bir kitob uchun o‘rtacha ko‘rsatkichni chiqarishini unutmaslik kerak.
Foydalanuvchi kitobxon formulyari nomeri ko‘rsatiladigan kitobni qaytarish muddati varaqalarini taxlil qilish mazkur kitob bilan qiziqkan kitobxonlar tarkibini xam aniqlash imkonini beradi. Bir necha kitoblarga doir ma’lumotlarni qiyoslash ular qay darajada mashxur ekanligini belgilash imkoniyatini beradi. Ba’zi asarlarning qiziqishi bilan o‘qilayotgani, ba’zilarining esa kam o‘qilayotganligi sabablari kitobxonlar bilan o‘tkaziladigan suxbatlarda aniqlanadi.
Kitob formulyarini taxlil qilishni kutubxona tomonidan o‘tkazilayotgan ommaviy tadbirlar samaradorligini xisobga olish vositasida xam tavsiya etish mumkin. Misol uchun kitobxonlar konfrensiyasi o‘tdi, deylik. Bu muxokama davomida kitobxonlarga bir qancha kitobni tavsiya kildik. Tavsiya" qilingan kitoblarga so‘rov qanday bo‘ldi va qanday baxo oldi? Bu savolga javobni bizga mazkur kitoblar formulyarining uch davri - konferensiya e’lon qilishigacha bo‘lgan davr, konferensiyasini tayyorlash davri va konferensiyadan keyingi davrlarni taxlil qilib beradi.
Kitob formulyarini taxlil etish xam qaysi kitoblar ko‘proq, qaysilari kamrok so‘ralishni aniqlashga yordam beradi. Avtomalashtirilgan tizimda foydalanuvchi formulyarini taxlil etish murakkab jarayon emas, chunki tizim dasturi uz-uzidan avtomatik ravishda analitik-sintetik taxlil qilib beradi.