Rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidаgi toshkent dаvlаt pedаgogikа universiteti

3. Salavkiylar davlati
. Iskandarning safdoshlaridan biri Salavk (er.avv. 312-
281yillar) er. avv. 321-yilda satraplar o`rtasidagi shartnomaga ko`ra, Bobilni 
egalladi. Salavk diadoxlar o`rtasidagi kurash natijasida Eron, O`rta Osiyo 
satrapliklari ustidan o`z nazorat o`rnatdi. Ammo Osiyoning oliy hokimi
Antigon tez orada Salavkdan Bobilni tortib oldi (er. avv. 315-yil). Antigon bilan 
boshqa satraplar o`rtasidagi kuchayib ketgan raqobatdan foydalangan Salavk Misr 
hukmdori Ptolemeyning yordami bilan er. avv. 312-yilda Bobilda o`z 
hokimiyatini qayta tikladi. Aynan shu yildan boshlab Salavk sulolasining er. avv. 
64-yilgacha davom etgan hukmronligi boshlandi.
Salavk g`arbda diadoxlar o`rtasida davom etayotgan urushdan foydalanib, 
Sharqqa yurish qildi. Yurish davomida u Eron va O`rta Osiyo satrapliklarini qayta 
qo`lga kiritdi. Yurish oxirida Salavk Hindistonda Maur’ilar davlatining asoschisi 
Chandragupta bilan to`qnashdi. Urush Salavkni ilgari Iskandar davlati tarkibiga 
kirgan barcha hind mulklaridan voz kechishi, buning evaziga Chandragupta 
tomonidan 300 jangovar fillarning Salavkga sovg`a qilishi bilan tugadi. Salavk er. 
avv. 305-304-yillar atrofida o`zini podsho deb e’lon qildi. Shundan sal o`tgach, 
Shimoliy Suriyani, er. avv. 281-yilda Kichik Osiyoning katta qismini bosib oldi. 
Salavk shu yildayoq u Makedoniyani egallash uchun bo`lgan yurish boshladi, 
lekin Ptolomey Keravn yuborgan qotil tomonidan o`ldirildi.
Salavkiylar davlati o`zining gullab-yashnagan davrida Iskandarning 
Osiyodagi sobiq mulklarining katta qismini o`z tarkibiga olgan edi. Bu bepoyon 
hududda turli iqtisodiy va madaniy taraqqiyot bosqichida turgan, etnik va til 
jihatidan ola quroq bo`lgan xalqlar joylashgan edi
. 
Salavkiylar davlatida yunon va 
makedonlar podsho boshchiligida hukmron tabaqaga aylandilar. Ular barcha oliy 
hokimiyat lavozimlarini egallab olib, qo`shinning asosiy qismini tashkil etdilar. 
Mahalliy zodagonlar hokimiyat boshqaruvida deyarli ishtirok etmadi.
Faqat Bobil shaharlarining fuqaro-ibodatxona jamoalari ma’lum bir imtiyozlardan 
foydalandi.

---

175
Salavkiylar davlati aholisining asosiy qismi jamoachi dehqonlardan iborat 
edi. Bu jamoalar podsho foydasiga pul va natural majburiyatlarni o`tar edi. 
Jamoachi dehqonlar shaxsan erkin bo`lgan. Lekin davlat hokimiyati dehqonlarni 
asta-sekin qaram qila boshladi. Bu ularni yerga biriktirib qo`yishda ko`rinadi. 
Davlat yerlari ikki qismga bo`lingan. Bir qism yerlar podshoning shaxsan o`ziga 
tegishli bo`lsa, ikkinchi qismi shaharlar, mahalliy zodagon-hokimlar, qabilalar va 
jamoalarga tegishli bo`lib, podsho hokimiyati tomonidan nazorat qilingan.
Davlatning butun hududi satrapliklarga bo`linib, undan kichik ma`muriy 
birliklar-yeparxiya va giparxiyalar edi. Satraplik boshida satrap(Antiox III davrida 
strateg) turib, u fuqarolik va harbiy hokimiyatni amalga oshirgan. Moliya 
muassasi esa, mustaqil bo`lgan.
Salavkiylar davlatida O`rta Osiyo va Eron hududlari muhim o`rin tutar edi. 
Salavk I davrida uning o`g`li va merosxo`ri Antiox I (er. avv. 281-261-yillar) bu 
hududlarni boshqarar edi. Antiox I Slavkning Spitamenning qizidan bo`lgan o`g`li 
edi. O`rta Osiyoda sulola hokimiyatini mustahkamlash uchun yangi shaharlar va 
harbiy manzilgohlar qurildi, eskilari qayta tiklandi (Marv vohasi devor bilan to`liq 
o`rab olindi).
Antiox I davridan so`ng, er. avv. III asr o`rtalarida Baqtriya, So`g`diyona va 
Parfiya ajralib chiqdi. Vifiniya, Paflagoniya, Kappadokiya va Galatiya kabi 
davlatlar paydo bo`ldi. Qora va Kaspiy dengizlari oralig`ida Armaniston davlati, 
Midiyaning shimoliy qismida satrap Atropat Salavkiylar davlatidan ajralib chiqib, 
Midiya Atropatenasini tashkil qildi. Natijada Yunon-Baqtriya va Parfiya 
podsholiklari vujudga keldi (Yunon-Baqtriya er. avv. 130 yillargacha, Parfiya 
davlati esa, eramizning 227-yiligacha mavjud bo`ldi). Antiox III bu davlatlarni 
bo`ysundirish uchun er. avv. 212-205-yillarda Sharqqa yurish qildi. Yurish 
davomida xarajatlarni qoplash uchun Antiox III Ekbatanadagi Anaxita 
ibodatxonasini taladi. Yurish natijasida Parfiya qayta bo`ysundirildi. 
YunonBaqtriya shaharlarining ikki yil natijasiz qamal qilish bilan rasman 
Salavkiylar hokimiyatini tan oldi. Antiox qo`shinlari Hindiqush tog`laridan o`tib, 
Hindiston yerlariga bostirib kirdi va mahalliy hokim bilan shartnoma tuzib, 
Antiox hind jangovar fillariga ega bo`ldi.
Antioxning bu yurishi Salavkiylar davlatining yemirilishini vaqtincha 
to`xtatdi. U markaziy hokimiyatni mustahkamladi. Kichik Osiyoning katta qismi 
bosib olindi va Kelesiriya Misrdan batamom tortib olindi. Kuchayib ketgan 
Salavkiylar davlati Pergam va Rodosni xavfsizligiga jiddiy xavf sola boshladi. 
Pergam va Rodos Antiox III dan shikoyat qilib, Rimdan yordam so`radi. Rim ham 
Antiox III saroyiga mashhur Karfagen qo`mondoni Gannibalni maslahatchi bo`lib 
turganidan norozi edi. Er. avv. II asr boshlarida Salavkiylar bilan Rim respublikasi 
o`rtasida Yunoniston uchun raqobat boshlandi. Er. avv. 189-yilda Rim bilan 
bo`lgan urushda Antiox III qo`shinlari yengildi. Mamlakat hududlarida norozilik, 
Salavkiylarning zulmiga qarshi qo`zg`olon va isyonlar boshlanib ketdi. Yunon-
Baqtriya va Parfiya o`z mustaqilliklarini qayta tikladi va Parfiya g`arbga tomon 
yurish qilib, Salavkiylar hududlarini bosib ola boshladi. Midiyada satrap 

---

176
Timarxning isyon ko`tarishi bu viloyatni parfiyaliklar tomonidan bosib olinishiga 
yordam berdi. Bundan tashqari, parfiyaliklar Fors va Elamni egalladilar.
Antiox III ning o`g`illaridan biri Antiox IV (er. avv. 176-164 yillar) shijoatli 
hukmdor bo`lib, davlat hokimiyatini bir qadar mustahkamlashga erishdi. Uning 
boshqaruvi davrida mamlakatda podsho san’at va madaniyatga homiylik qildi.
Shuhratparast Antiox IV Salavkiylar davlatining o`tmishdagi kuchqudratini 
tiklashga urindi. Mamlakat ichida bir qadar ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni vujudga 
keltirib, uning hududini kengaytirishga harakat qildi. Antiox IV Misrni bosib olish 
uchun kuchli qo`shin bilan yurish boshladi. Yo`lda uni Rimning Misrdagi elchisi 
Gay PopiliyLena to`xtatdi. Aytishlaricha, Salavkiylardan ko`ra, qudratli bo`lgan 
Rim elchisi Antiox IV o`tirgan joyning atrofini doira chizib, Rimning talabi 
bajarilmaguncha (Misrga yurishni to`xtatish) Antiox IV ni doira ichidan chiqib 
ketishini ta`qiqlagan. Natijada rimliklarning tazyiqi ostida Misr yurishi 
to`xtatilgan.
Antiox VII Sidet (er. avv. 238-129-yillar) davlatning yaxlitligini tiklashga 
urinishi uning mag`lubiyati va halokati bilan yugadi. Bu Bobil, Pardiya va 
mahalliy sulolalar hokimiyati ostiga o`tgan Fors v amidiyaning ajralib ketishiga 
olib keldi. Er. avv. I asr boshlarida Yahudiya va Kommagen o`z mustaqilligini 
qo`lga kiritdi. Salavkiylar davlatining yemirilish jarayoni tezlashib ketdi. 35 yil 
ichida taxtda 12 da`vogar almashdi. Ko`p hollarda bir vaqtning o`zida ikki yoki 
uch podsho taxtga chiqdi. Natijada Salavkiylar davlati hududi Suriya, Finikiya va 
Klikiyaning bir qismi bilan chegaralanib qoldi. Salavkiylar sulolasining so`ngi 
vorisi Antiox XIII edi. Uni Rim respublikasi podsho deb tan olgan bo`lsada, 
Antiox XIII ikki yillik hukmronligidan so`ng Pompey tomonidan taxtdan 
tushirildi. Er. avv. 64-yilda Salavkiylar davlatining qoldiqlari Rim tomonidan 
bosib olinib, uning hududida Suriya provinsiyasi tashkil etildi. Sharqiy Pont, 
Paflagoniya, Galatiya, Kappadokiya, Armaniston va Kommagenrimliklarga 
vassal bo`lgan mahalliy hokimlar qo`lida qoldi.