Ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази самарқанд вилоят ўрта махсус, касб ҳунар таълими бошқармаси пастғдарғом маиший хизмат касб -ҳунар коллежи

2) for n:=l to 5 do begin s:=s+sqr(n); q:=q*n end.
Paskal tilida parametrli sikl operatornыy kamayib boruvchi shaklda xam ifodalash mumkin.
Uning kurinishi kuyidagicha buladi:
for v:=n2 downto n\ do S; bunda downto (gacha kamayadigan) xizmatchi suz. Bu operatorda parametr v oxirgi kiymat p2 dan «1 gacha bulgan kiymatlarni -1 kaxam bilan kabul kiladi.
Masalan:
1) for i:=6 dowhto 1 do x:=sqr (5*i);
2) for n:=5 dowhto 1 do begin s:=s+sqr(n):q:=q*n end;
5 12
Misol: 5=Xn² + Z/³ ifodaning kiymatini xisoblash
n=l i=l
dasturini tuzing.
1) program summa(input,output);
var i,n:integer; S,Sl:real;
begin S:=0; Sl:=0;
for n:=l to 5 do S:=S+Sqr (n); for i:=l to 12 do Sl:=Sl+i*i*i;
S:=S+S1;
writeln (' summa=' ,S); end.
2) program summa(input,output);
var i,n:integer; S,Sl:real;
begin
S:=0; Sl:=0;
for n:=5 downto 1 do S:=S+Sqr(n); for i:=12 downto 1 do Sl:=Sl+i*i*i;
S:=S+S1;
writeln (' summa-' ,S); end.
Sharti oldin suyilgan sikl operatori
. Bu operator siklik jarayonning takrorlanish soni kuyilgan shartga boglik, bulgan xolla kullaniladi.
Sharti oldin kuyilgan sikl operatorining umumiy kurinishi kuyidagicha:
while mantiqiy ifoda do S;
bunda while (xrzircha), do (bajarmok) xizmatchi suzlar, S-sikl tanasini tashkil kiluvchi operatorlar.
Bu operator kuyidagicha bajariladi: dastlab mantikiy ifo­daning kiymati tekshiriladi. Agar mantikiy ifoda chin (true) kiymat kabul kilsa, sikl tanasini tashkil kiluvchi operatorlar bajariladi. Bu jarayon to mantikiy ifoda yolgon (false) kiymat kabul kilguncha davom ettiriladi. Agar mantikiy ifoda dastlab yolgon kiymat kabul kilsa, u xolda sikl tanasini tashkil kiluvchi operatorlar ketma-ketligi biror marta x,am bajarilmaydi. Mantikiy ifoxadagi uzgaruvchining kiymati sikl tanasida albatta uzgarishi kerak bulmasa, bu operator bajarilishi xech kachon tugamaydi. While operatorida takrorlanishlar soni dastlab anik bulishi talab kilinmaydi, demak bu operator takrorlanishlar soni anik bulmagan x.ollarda kullaniladi. Agar sikl tanasini tashkil kiluvchi operatorlar soni bittadan ortik bulsa, u x,olda ular begin va end suzlari orasiga olib yoziladi.
Masalan:
1) u:*1; K=0;
while y<=M do begin y:=y+3; K=K+1 end;
2) X:=3.34; u:=1; V:=l eps=0.0001;
while abs(v)>=eps do begin v:=(x/y-y); y:=y+v end.
Sharti keyin suyilgan sikl operatori
. Bu operator tak-rorlanuvchi x,isoblash jarayonlarida takrorlanish soni noma’lum bulgan x,olatlarda kullaniladi. Operatorning umumiy kurinishi kuyidagicha:
repeat Sl,S3,.,.,Sn until V,
bu yerda repeat (takrorlamok)
va until (gacha) - xizmatchi suzlar; 51, 53,..., Sn operatorlar ketma-ketligi, V mantikiy ifoda.
Operatorning bajarilishida repeat va until orasida joylashgan operatorlar ketma-ketligi bir marta va uvdan ortik bajarilishi mumkin. Bu jarayon kuyilgan mantikiy ifoda V yolgon kiymat kabul kdpgunga kaxar davom etadi.
Repeat operatorining while operatoridan farki shundaki, dastlab sikl tanasini tashkil kiluvchi operatorlar bajariladi va keyin mantikiy ifodaning kiymati tekshiriladi. While operatorida esa dastlab mantikiy ifodaning kiymati tekshiri­ladi va keyin sikl tanasini tashkil kiluvchi operatorlar ketma-ketligi bajariladi. Sharti keyin kuyilgan sikl operatorida sikl tanasini tashkil kiluvchi operatorlar ketma-ketligi begin-end oraligiga olinmasligi xam mumkin, chunki operatorlar ketma-ketligi until suzi bilan chegaralangan.
Masalan:
u:=1; x:=2;eps:=0.01
repeat v:=(x/y-y)/2; y=y+v until abs(v)
Ichma-ich joylashgan sikllar.
X,isoblash jarayonlarida bir-birining ichiga joylashgan sikllardan xam foyxalanishga tugri keladi. Agar sikl tanasi xam yana sikldan iborat bulsa, u xrlda bunday sikllar ichma-ich joylashgan sikllar deb ataladi. Ichida boshkd sikl joylashgan sikl tashki sikl deyiladi. Xuddi shun-day boshka sikl ichida joylashgan sikl ichki sikl deyiladi.
Paskal tilida ichki va tashki sikllar sifatida parametrli, sharti oldin va keyin kuyilgan sikl operatorlaridan ixtiyoriy bittasi kullanilishi mumkin. Tashki va ichki sikllardan tashkil topgan sikllar oddiy sikllarga uxshab ketadi. Fakat ichma-ich sikllarni tuzishda kuyidaga shartga rioya kilish kerak, ya’ni ichki siklning xamma operatorlari tulik, tashkd sikl ichida joylash­gan bulishi lozim.
Murakkab sikllar shartli ravishda ichma-ichlik xarajasiga bulinadi, ya’ni tashki sikl 1-xarajali, keyingi ichki sikl 2-xarajali va xakozo. Xuddi shunday, xar xil xarajali sikllarning parametrlari xam bir vaktda uzgarmaydi.
Murakkab siklda avval xamma sikl parametrlari uzlarining boshlangich kdymatiga ega buladi. Sungra, eng ichki sikl tulik, bajariladi. Shundan keyin bunga nisbatan tashki sikl yana tulik, bajariladi. Shu jarayon x.amma xarajadagi sikllar talab etilgan barcha kiymatlarni kabul kilib bulguncha davom etadi.
5 6
Misol: 5=Ye P (i+j)/2a i=i j=i
ifodaning kdymatini xisoblash dasturini tuzing, bunda a=5. program summa (input, output);
var i,j: integer; a,s,p:real;
begin read(a);
s:=0;
for i:=l to 5 do
begin p:=l;
for j:=l to 6 do p:=p*(i+j)/(2*a);
s:=s+p; end;
write( s=^r ,s); end.

Mavzu:. Sanoqli tiplar. Cheklangan tiplar

Reja:

1. 
   Berilganlarning standart tiplari
   
2. 
   Kuzgaluvchan va kuzgalmas nuktali.
   
3. 
   Skalyar tipdagi berilganlar
   
4. 
   Fodalanuvchining tiplari