Ўрмончилик ” фанидан ўҚув-услубий мажмуа

Ўрмоннинг белгилари ва компонентларига қуйидагилар киради: 
Ўрмон маҳсулдорлиги (Бонитет)
– дарахтга хос бўлиб, унинг ёғоч 
бериш имкониятига қараб белгиланади. Бонитет синфи рим рақамлари билан 
яъни Iа, I,II, III, IV, V, Vа билан ифодаланади. Бу ерда бонитет синфи 
юқорига қараб камайиб боради. Бонитет синфи дарахтнинг ёшига ва 
баландлигига қараб ўзгариб туради. Буни қуйидаги жадвалда ҳам кўришимиз 
мумкин бўлади (1 - жадвал).
Тўлиқлик
(
Полнота) 
– 1 гектардаги дарахт танаси кўндаланг кесим 
юзаси (1,3 метр баландликдаги) га қараб аниқланади. Тўлиқлик 0,1 дан 1 гача 
бўлиб, юқорига қараб ўсиб боради. Тўлиқлик одатда қуйидаги формула 
орқали аниқланади: 
Р = ∑g / ∑g
n
Бу ерда; 
∑g – мавжуд дарахтлар танасининг кўндаланг кесими юзасининг йигиндиси 
∑g
n 
– нормал тўлиқликли дарахтлар танасининг кўндаланг кесими юзасининг 
йигиндиси. Жадвалдан олинади. 
Қалинлик
(
Густота) 
– бирлик майдондаги дарахтлар сонига қараб 
аниқланади. У дарахтлар орасидаги масофага қараб белгиланади. Буни 
қуйидаги жадвал орқали кўришимиз мумкин. 

---

140 
Товарлилик
– дарахт танасининг ишбоп сифатли ёгоч беришига қараб 
белгиланади. Бу дарахтларнинг таксацион кўрсаткичлари орқали аниқланади. 
Дарахтларнинг шакли
– унинг тузилишидир. Шакли бўйича 
дарахтзорлар оддий ва мураккаб турларга бўлинади. Оддий турдаги 
дарахтзорлар ўзининг тузилишига бўйича битта ярусни ташкил этади. 
Аралаш ўрмонзорлар ҳар хил ярусли мураккаб дарахтзорларни ташкил 
қилади. 
Ўрмонлар таркиби
деб, ҳар бир дарахт турининг умумий ўрмон 
таркибидаги қисмига айтилади ва араб рақамлари билан таърифланади. 
Масалан 10Ё, 6Ё2З2Э (60% ёнғоқ,20% заранг, 20% эман) 
Ўрмон тури.
Умумий яшаш муҳити, биологик хусусиятлари, келиб 
чиқиши, тупроқ шароитлари бир хил бўлган гуруҳли дарахтзорлар ўрмон 
тури дейилади. 
Ўрмоннинг ёши.
Ўрмоннинг ёши унинг асосий кўрсаткичларидан 
бири ҳисобланади. Ўрмон ёшининг ўлчов бирлиги қилиб ёш синфи (тавсифи) 
вақт оралиги олинди. Ёш синфи дарахт турларининг биологик 
хусусиятларига қараб ҳар хил белгиланган. Масалан нинабаргли дарахтлар, 
эман, заранг, шумтол учун – 20 йил; япроқбаргли дарахтлар учун – 10 йил; 
тез ўсувчи дарахтлар ва буталар учун – 5 йилдан иборат. 
Топшириқ 
1. 50 ёшли эманзордаги дарахтларнинг баландлиги 23,19,16,21 ва 20 
метр бўлса эманзорнинг бонитет синфини аниқланг. 
2. Теракзор плантацияси барпо қилишда 1 гектарга 600 дона кўчат 
кетса, кўчат ва қатор орасини ҳамда кўчатлар экилиш схемасини аниқланг.