8
milliylik,
urf-odat, xalq birligi kabilarni qo`shsak, umumiy sharoit yana ham
oydinlashadi.
Bozor iqtisodiga o`tishdagi eng muhim tomonlardan yana biri jahon tajribasi,
mamlakatlar hamkorligidir va bu bozor iqtisodiyotining zarur doimiy qismidir.
Chunki bozor iqtisodiga o`tish jarayonining faqat mamlakatning o`z yo`li bilan
chegaralanish doimo muvaffaqiyatli yakunlanmaydi. Jarayonni tez rejalashtirish
rivojlangan mamlakatlar tajribasini o`rganish, ularni o`zlashtirish va tadbiq qilishni
talab etadi. Bu bozor iqtisodiga o`tish muammolarini tez xal qilish,
ortiqcha
urunishlarni oldini olish, sinovdan o`tgan usul va yo`llarni qo`llash imkonini beradi.
Bundan tashqari rivojlangan mamlakatlar bozor tajriabsi jahon iqtisodiyotiga
qo`shilish, jahon standartlarini o`zlashtirish imkoniyatlaridan foydalanish uchun ham
yo`l ochadi. Chunki jahonga yuz tutish, halqaro iqtisodiy munosabatlarda ishtirok
etish, har bir mamlakat iqtisodiyotida faoliyat ko`rsatish avvalo uni o`rganish, bilish
va o`z joyini topa bilishni talab etadi. Buning uchun mavjud yig`ilgan iqtisodiy
faoliyat tajribalari, iqtisodiy sharoitlar, xususiyatlarni anglashgina bunga yo`l
ochishi
mumkin. Jahon standartlarini olsak, bu yuqori darajali talab asosi bo`lib, avvalo
bunday standartlar, buni yaratuvchi texnologiya va erishilgan tajribaning
o`zlashtirilishi talab etiladi.
Shunday qilib bozor iqtisodiyotiga o`tishning tarkibiy qismi bo`lgan jahon
tajribasi uch tomonlama ahamiyat kasb etadi:
-
bozor iqtisodiyoti shakllanishi va taraqqiy etishi bilan bog`liq rivojlangan
mamlakatlar tajribasidan foydalanish;
-
jahon iqtisodiyotiga qo`shilish maqsadida
mamlakatlar bozor rivoji
tajribasini o`rganish;
-
jahon standartlari darajasida bo`lishlik uchun ilg`or mamlakatlar bozor
tajribasini qo`llash.
Ko`rinib turibdiki bozor iqtisodiyoti shakllanishi va uning mustahkamlanishi,
taraqqiyotini rivojlangan mamlakatlar tajribasisiz tasavvur etib bo`lmaydi. Bu jarayon
axborot uchungina bo`lmay, bozor amaliyoti uchun zarurdir va buni o`rganish,
qo`llash,
foydalanish
texnologiyasi
bilan
mustahkamlanishi
talab
etiladi.
9
Tajribalardan foydalanish esa xususiylik sharoitlari, milliylik, maxalliylik bilan
mustahkamlanishi mavjud qo`llash sharoitlariga to`la ob’ektiv xolda moslashtirilishi
talab etiladi.
Bozor tajribalarini axborot uchun o`rganish o`z yo`liga ega bo`lib,
asosiy
maqsad ularni to`la singdirib, bevosita qo`llash darajasiga olib kelishgina samara
berishi va iqtisodiy jarayonni tezlashtirishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlar
tajribalarini to`g`ridan-to`g`ri qo`llash mumkin emas va ularni mavjud sharoitlarga
to`la moslashtirgan xolda o`zgartirish, mahalliy talablar, usullaridan to`la
foydalanilgan xolda qo`llash yaxshi samaralar beradi.
Rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi bozor iqtisodiyoti asoslariga kirib,
bunga aloxida ahamiyat berish talab etiladi. Buni Fan sifatida tan olish, shakllantirish,
predmet va usullarini belgilash muhim bo`lib, bozor
iqtisodiyoti nazariyasi va
amaliyoti uchun zarur shartdir.
Rivojlangan mamlakatlar tajribasiga jahon iqtisodiyoti rivoji tufayli
yondoshuv ham muhimdir. Bozor iqtisodiyoti rivoji bilan jahon iqtisodiyoti
shakllanishi o`sib boradi. Mamlakatlarning jahon iqtisodiyotidagi o`rni ikki
tomonlama o`z aksini topadi:
iqtisodiy resurslar joylanishi;
jahon mehnat taqsimoti.
Ma’lumki resurslar, ishlab chiqarish omillari yer yuzida bir xil joylashgan
bo`lmay, juda turlichadir. Bir xil mamlakatlarda tabiiy boyliklar xillari va miqdori
ko`p bo`lsa, boshqa xili kam yoki miqdori oz bo`lishi mumkin. Shuningdek,
tabiiy
iqlim ham bunda asosiy rol o`ynashi mumkin. Ishlab chiqarish mavjud resurslar
asosida bo`lib, mahsulot yetishtirish shunga bog`liq bo`lishi mumkin. Bu
maxsuslashuvga olib kelib, ma’lum mahsulotlar ko`p miqdorda ishlab chiqarilishi va
buning miqdori ichki iste’mol xajmidan katta bo`lishi hamda chetga chiqarish
zaruriyati tug`ilishi mumkin. Bu bilan jahon savdosi, mamlakatlarning tashqi savdosi
avj olishi yuz berishi mumkin.
10
Tashqi iqtisodiy munosabatlarda avvalo tabiiy omillar, so`ngra mahsulotlar
ishtirok etadi. So`ngra
mahsuslashuv orqali kapital, ish kuchi va texnologiya
almashuvi yuzaga keladi.
Eksport va import ortiqchalik tufayli amalga oshsa, so`ngra zaruriyatga
aylanib, oddiy iqtisodiy harakatga aylanadi. Bu barcha halqaro iqtisodiy
munosabatlarni o`z ichiga oladi.
Tashqi iqtisodiy munosabatlar rivoji jahon iqtisodiyotining shaklanishiga olib
kelib, uning rivojlanishi, kengayishiga olib keladi va o`z navbatida tajribalar
almashuvini kuchaytiradi. Demak, rivojlangan mamlakatlar
bozor tajribasining
ahamiyati jahon iqtisodiyoti rivoji tufayli o`sib boradi, ta’sir doirasini kengaytirib o`z
tarkibiy qismiga aylantirib boradi.
Jahon iqtisodiyoti rivojlanishi bilan rivojlangan mamlakatlar bozor
tajribasining zaruriyatini kuchaytirib, bozor iqtisodiga o`tuvchi mamlakatlarga
ta’sirini orttiradi va bozor iqtisodiga o`tishni tezroq boshidan kechirish taraqqiyot
yo`liga o`tishni tezlashtiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
