|
3.4.1.-j
а
dv
а
l
К
ichi
к
ко
r
хо
n
а
l
а
rd
а
inn
о
v
а
tsi
о
n j
а
h
о
n t
а
jrib
а
l
а
ri
Innovatsion kichik korxonalar:
jahon tajribasi
Jahonda:
ü
yirik ilmiy-texnologik yangiliklar ixtiro etilgan:
konditsioner
mikroprotsessor
sellofan
sharikli ruchka va b.
kserokopiya
elektrouskunalar
interferon
AQSHda:
ü
zamonaviy innovatsiyalarnning
55 %
jamlangan
ü
yuqori texnologiyali sohalardagi bandlarning
28 %
ü
innovatsiyalar band aholi jon boshiga yirik korxonalarga
nisbatan
2 barobar
ko`p
95
Bu komissiya tavsiyasi bo`yicha korxonalarning 9 kishigacha xodimlarga ega
bo`lishi ko`zda tutiladi. Bunga albatta individual korxonalar, oilaviy va fermer
xo`jaliklari kiradi. Shu bilan birga 10-99 kishi band bo`lgan mayda korxonalar ham
ko`zda tutiladi. Yuqori darajali rivojlangan mamlakatlar kiradigan halqaro iqtisodiy
hamkorlik va rivojlanish tashklioti quyidagicha belgilaydi: 19 kishilik korxonalarni -
“juda kichik”; 99 kishigacha bo`lgan korxonalarni - “kichik”; 100 dan 499 kishigacha
bo`lganlarini – “o`rtacha” va 500 kishidan ortiq band bo`lgan korxonalarni - “yirik”
korxonalar qatoriga qo`shiladi. Ba’zi rivojlangan mamlakatlarda mayda, o`rta
biznesni belgilash yana boshqacha bo`lishi mumkin. Masalan, Buyuk Britaniyada
maydalarga kiruvchilari faqat ikki ko`rsatkich bo`yicha, ya’ni sarmoyalar aylanishi
va bandlik miqdori bo`yicha belgilash mavjud. Juda mayda korxonalarga 1 kishidan
24 kishigacha va maydalarga 24 kishidan 99 kishigacha band bo`lgan korxonalarni
kiritishadi. Ishlov beruvchi sanoat korxonalarida 200 kishigacha bandlik korxonalari
mayda hisoblansa, chakana savdoda bundaylarga 400 ming funt sterling tovar
aylanishi xajmigacha bo`lgan korxonalar kiradi. Korxonalar bo`yicha kompaniyalar
to`g`risidagi qonun bo`yicha mayda korxonalarda sarmoya 1,5 mln. yevrodan
oshmasligi, o`rtacha bandlik 50 kishigacha bo`lishi kerak.
Fransiyani olsak, mayda korxonalar qatoriga kiradigan korxonalarda bandlik
500 kishidan ko`p bo`lmasligi kerak, yillik mablag` aylanishi jami balans bo`yicha
200 ming frankdan kam bo`lmasligi kerak. Tarmoqlarga qarab bu ko`rsatkichlar
o`zgaradi. Aytaylik, qishloq xo`jaligi va oziq-ovqat sanoatida bandlik 200 kishidan
yuqori bo`lsa, yirik hisoblanadi, jixozlar ishlab chiqarish tarmoqlarida esa bandlik
500 kishigacha bo`lgan korxonalar mayda hisoblanadi.
Germaniyada mayda korxonalarning rasmiy belgilanishi yo`q. Lekin xo`jalik
vazirligi mayda firmalarga bo`linishni amalda qo`llaydi. Bunda bandlik 49 kishigacha
bo`lgan va sarmoya aylanishi 1 million markagacha bo`lgan korxonalarni kiritadi.
Lekin yuridik mustaqil shaxs boshqarishi iqtisodiy xatarlilik, ishlab chiqarishda
bevosita ishtirok etishi, o`z faoliyatini kreditsiz ta’minlovchi shartlari mavjud. Lekin
odat bo`yicha Germaniyada 500 kishi bandligi, yillik sarmoya aylanishi 50 ming
96
markadan ko`p bo`lmagan korxonalarni mayda va o`rta korxonalarga kiritishadi. Bu
moliyaviy boshqa imtiyozlar zarurligida ishlatiladi.
Aytaylik, Gretsiya va Shvetsiyada ham bu sohada o`ziga xoslik mavjud.
Yaponiyada mayda va o`rta korxonalar bo`yicha maxsus qonun mavjud. Bu qonun
bo`yicha qazilma va ishlov berish sanoatida risola kapital 100 mln. ien va bandlik
300 kishigacha, ulgurji savdoda kapital 30 mln. ien va bandlik -100 kishigacha,
chakana savdo va xizmat industriyasida kapital 30 mln. ien, bandlik 50 kishigacha
bo`lgan korxonalar mayda va o`rta biznesga kiritiladi. Bu ko`rsatkichlar zaruriyat
tufayli o`zgarishi mumkin. Masalan, davlat qo`llashi kerak bo`lgan chinnisozlik,
sopol idishlar va rezina sanoatida bu toifaga 900 ishlovchisi bo`lgan korxonalar
kiritiladi. Shu bilan kichik xajmli korxonalar tushunchasi bo`lib, bunga bandlik 20
kishigacha bo`lgan korxonalar qo`shiladi. Hatto savdoda va xizmat ko`rsatishda 5
kishigacha hisoblanadi.
AQSHning kichik biznes to`g`risida Federal qonunida bitta yoki bir necha
egasi bo`lgan 500 kishigacha bandlik va 5 mln. dollar aktiv miqdoriga ega, yillik
foyda 2 mln. dollargacha bo`lgan korxonalar kichik firma hisoblanadi. AQSH kichik
biznes ishlari bo`yicha ma’muriyat (KBM) barcha bunday korxonalarni beshga
bo`ladi: eng kichik 1 – 24 kishilik; kichik 25 – 99 kishilik; o`rtacha 100 – 499
kishilik; yirik - 500 – 999 kishilik; eng yirik – 1000 va undan ortiq kishilik
korxonalar. Bunda yana faoliyat va tarmoqlar turiga qarab turlilik mavjuddir.
Aytaylik, sanoat, qurilish, qishloq xo`jaligi, transport, ulgurji savdo, chakana savdo
tarmoqlariga qarab aniqlik kiritiladi.
Lekin kichik korxonalar albatta mustaqil mulkdorlar va tovar bozorida
yetakchi xolatda bo`lishligi talab etiladi. Buni dalvat tomonidan tabaqalangan tarzda
qo`llash imkonini beradi.
Rossiyada ham bozor munosabatlariga o`tish bilan mayda va o`rta biznesni
rag`batlantirish zaruriyati tug`ilishi tufayli ularni belgilash boshlangan. Aytaylik,
sanoat, qkrilish, transportda 50 kishi band bo`lgan korxonalar kichik hisoblanadi.
Qishloq xo`jaligi va innovatsion faoliyatda 30 kishi, ilmiy sohada 15 kishi, chakana
97
savdo va umumiy ovqatlanishda, maishiy xizmatda 15 kishi, ulgurji savdo va boshqa
tarmoqlarda 25 kishigacha bandlik korxonalar mayda korxona hisoblanadi.
Rossiya fuqarolik qonunchiligi bo`yicha mayda tadbirkorchilik sub’ektlari
tijoriy tashkilotlar va individual tadbirkorlari bo`lib, ular turli tashkiliy-huquqiy
shakllarda kichik korxonalar tuzish huquqiga ega bo`ladilar.
O`zbekistonda kichik va o`rta biznesga taalluqli korxonalar sub’ekt sifatida
1998 yil 9 apreldagi PF – 1987 sonli Prezident Farmoni bilan belgilangan. Bunda
mulk shaklidan qat’iy nazar, ishlab chiqarish sohasida yiliga - 10 nafargacha, savdo,
xizmat ko`rsatish hamda boshqa ishlab chiqarishdan tashqari sohalarda - 5 nafargacha
ish bilan band xodimga ega mikrofirmalar; shuningdek ishlab chiqarish sohasida
yiliga o`rtacha - 40 nafargacha, qurilish, qishloq xo`jaligi va boshqa ishlab chiqarish
sohalarida - 20 nafargacha, chakana savdo hamda boshqa ishlab chiqarishdan tashqari
sohalarda - 10 nafargacha ish bilan band xodimga ega bo`lgan korxonalar kichik
biznesga kiradi.
Ishlab chiqarish sohasida - 100 nafardan, qurilishda - 50, qishloq xo`jaligi va
boshqa ishlab chiqarish sohalarida, ulgurji savdoda – 30, chakana savdo, xizmat
ko`rstaishda – 20 nafardan oshmaydigan ish bilan band xodimga ega bo`lgan
korxonalar o`rta biznesga kiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
