Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

103

qa tizimiga tegishli bo‘lsa, unda qushlar va boshqa hayvonlarning tillari bor, chunki ular bir-biri bilan aloqa qilishadi. Boshqa tomon- dan, til boshqa ma’noda ishlatilishi mumkin, bu so‘zlarni gramma- tikaga muvofiq jumla hosil qilish uchun ishlatishni talab qiladi yoki o‘zboshimchalik bilan obyektlar va vaziyatlar, shu jumladan uzoq va uzoqroq bo‘lgan narsalar haqida gaplasha oladi. Aniq ta’riflar savollarni yaxshilashga imkon beradi, shuning uchun ularga qan- day javob berish kerakligini yaxshiroq bilib olamiz.
Faylasuflar tez-tez atamani (yoki kontseptsiyani) kengayishi va intilishi o‘rtasida farq qiladilar. Muddatning uzaytirilishi – bu at- ama qo‘llaniladigan narsalar to‘plamidir. Masalan, oddiy sonning kengaytmasi {2, 3, 5, 7, 11, 13, ...} raqamlar to‘plamidir. Boshqa tomondan, atamaning intentsiyasi uning ma’nosidir. Asosiy son- ning intentsiyasi «faqat bitta va o‘zi bilan to‘liq bo‘linadigan bir- likdan kattaroq har qanday butun son» bo‘lishi mumkin.
Ta’riflar iloji boricha tushunarsiz va metafora tilidan qochish kerak. «Ilm bu qorong‘i xonada qora mushukni qidirishdir» ilmiy izlanishlarning qiyinligi haqida kulgili tasvirni yetkazishi mumkin, ammo ta’rif sifatida bizga fanning mohiyati haqida ko‘p narsalarni aytib berish juda qorong‘i.
Biroq reportaj ta’rifi aniqlanayotgan atamadan ko‘ra aniqroq bo‘lmasligi kerak. Kema suvda harakatlanish uchun katta hajmdagi kema, deb ta’riflanishi mumkin. Ushbu ta’rif noaniq, chunki katta hajm nimani anglatishi aniq emas. Ammo bu o‘z-o‘zidan ta’rifga yaxshi e’tiroz emas, chunki bizning kema tushunchasi aynan shu tarzda noaniq. Kemani 30 metrdan uzunroq kema deb ta’riflash ta’rifni juda aniq qiladi va natijada so‘zning oddiy ma’nosini bu- zadi.
Ishonchli ta’riflardan qoching. Va nihoyat, ta’riflar, shuning- dek, noo‘rin hissiy ma’nolardan qochish kerak. Ishonchli ta’rif bu atama uchun ijobiy yoki salbiy hissiy ma’no beradigan ta’rif, aslida bunday assotsiatsiya mavjud emas. Masalan, agar kimdir demokra-