Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

100

Masalan, o‘simlik – sinf, daraxt – kichik sinf, archa daraxti – sinf elementi hisoblanadi. Mantiqda tushunchalar hajmiga ko‘ra univer- sal sinf (Osiyo mamlakatlari), yakka sinf (O‘zbekiston Respublika- si) va bo‘sh sinflar (aylana kvadrat)ga ajratiladi. Tushunchaning mazmuni va hajmi uzviy bog‘liq bo‘lib, u tushunchaning mazmu- ni va hajmi o‘rtasidagi teskari nisbat qonuni yordamida ifodala- nadi. Unga muvofiq tushunchaning hajmi kengaytirilsa, mazmuni torayadi va aksincha.

Tushunchalar mazmuni va hajmiga ko‘ra bir qancha turlarga bo‘linadi. Hajmiga ko‘ra tushunchalar yakka va umumiy, chega- ralangan va chegaralanmagan, ayiruvchi va to‘plovchi turlarga bo‘linadi. Masalan, «Zarafshon daryosi» – yakka tushuncha, «sha- har» – umumiy tushuncha, «O‘zbekiston Respublikasi shaharlari»

• 
  chegaralangan, «atom» – chegaralanmagan, O‘zbekiston fuqa- rolari siyosiy huquqlarga ega – ayiruvchi tushuncha, O‘zbekiston fuqarolari tinchlik tarafdori – to‘plovchi tushuncha. Tushunchalar mazmuniga ko‘ra konkret va abstrakt, nisbatli va nibatsiz, ijobiy va salbiy turlarga bo‘linadi. Masalan, «avtomobil» – konkret tushun- cha, «do‘stlik» – abstrakt tushuncha, «institut» – nisbatsiz tushun- cha, «sabab» va «oqibat» – nisbatli tushunchalar, «bilimli» – ijobiy tushuncha, «bilimsiz» – salbiy tushuncha hisoblanadi.
  

Shartli ta’rif, atama mavjud bo‘lgan ma’noga ega bo‘lishidan qat’i nazar, atamaga yangi ma’no berish uchun ishlatiladi. Agar shartli ta’rif qabul qilingan bo‘lsa, unda atama belgilangan yangi usulda qo‘llaniladi. Deylik, biz IBM-ni «nihoyatda zerikarli film» degan ma’noni anglatishiga rozilik berdik. Bu qabul qilingandan so‘ng, biz «Kabel TV hozirda boshqa IBM-ni namoyish qilmoqda» kabi narsalarni aytishimiz mumkin. Demak, shartli ta’rif – bu yangi yoki hozirda mavjud bo‘lgan atamaga ushbu kontekstda bahslash- ish yoki muhokama qilish uchun yangi o‘ziga xos ma’no berilgan ta’rif turidir. Agar atama allaqachon mavjud bo‘lsa, ushbu ta’rif at- amaning lug‘at (leksik) ta’rifiga zid bo‘lishi mumkin. Shu sababli,