Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

99

1. 
   taqqoslash yordamida predmetlarni boshqalari bilan o‘zaro solishtirilib, ularning o‘xshash va umumiy belgilari hamda boshqa- laridan ajratib turuvchi yakka belgilari aniqlanadi;
   
2. 
   analiz yordamida predmetni fikran tashkil qiluvchi muhim belgilar alohida ajratilib, har qaysisi o‘rganiladi. Sintez analizga teskari jarayon bo‘lib, unda fikran ajratilgan predmetning belgilari birlashtirilib, bir butun holga ketiriladi. Sintez yordamida predmet haqida yaxlit fikr hosil qilinadi;
   
3. 
   abstraktsiyalash yordamida predmetning umumiy va yakka belgilaridan uning mohiyatini tashkil etuvchi muhim tomonlariga o‘tiladi hamda nomuhimlaridan chetlashiladi;
   
4. 
   umumlashtirishda predmetlarning ayrim umumiy o‘xshash, muhim xususiyatlariga ko‘ra bitta umumiy tushunchaga bir- lashtiriladi va shu yordamida umumiy belgiga ega predmetlarning sinfi haqida fikr yuritiladi.
   

Tushunchalar so‘z va so‘z birikmalari orqali ifodalanadi. Mas- alan, «kitob», «kompyuter», «Navoiy shahri», «Birlashgan millatlar tashkiloti» va hokazo. Tushuncha va so‘zning aloqadorligi tafakkur bilan tilning bog‘liqligidan kelib chiqadi. Tushuncha va so‘z aynan bir xil bo‘lmasdan bir tushuncha turli xil tillarda turlicha ifodalana- di yoki ba’zi so‘zlar (bog‘lovchilar) tushunchalarni ifodalamaydi. Turli fan sohalarga oid tushunchalarni tushunchalarni mazmunini aniq ifodalash uchun maxsus terminlardan foydalaniladi.
Tushunchalar o‘zining mazmuni va hajmiga ega. Tushun- chaning mazmuni unda fikr qilinayotgan predmet va hodisalarn- ing muhim belgilari yig‘indisini tashkil etadi. Masalan, «jinoyat» tushunchasining mazmunini ijtimoiy xavfli, qonunga zid bo‘lgan xatti-harakatlar tashkil etadi, hajmiga esa o‘g‘irlik, jonga qasd qil- ish, ta’magirlik va hakozalar kiradi. O‘z hajmiga ko‘ra ikki yoki undan ortiq predmetlardan tashkil topgan tushunchalar mantiqiy sinf deyiladi. Sinflar uni hajmini tashkil etgan kichik sinflardan va yakka predmetlarni ifodalovchi sinf elementlaridan tashkil topadi.