Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

101

shartli ta’rif «to‘g‘ri» yoki «noto‘g‘ri» bo‘lishi mumkin emas; u faqat boshqa ta’riflardan farq qilishi mumkin, ammo maqsadiga muvofiq foydali bo‘lishi mumkin.
Stipulativ (shartli) ta’riflar faqat maxfiy kodlar va qisqartma- lar uchun emas. Ular, shuningdek, yangi texnik atamalarni kiritish uchun ishlatiladi – masalan, kvark (fizika), priori (biologiya), xavf- xatar (iqtisodiy). E’tibor bering, shartli ta’rif, agar u mavjud bo‘lsa, belgilangan muddatning eski ma’nosiga sodiq bo‘lishi shart emas. Fizikada g‘alati kvark elementar zarralarning faqat bir turi bo‘lib, u g‘alati emas. Stipulyativ ta’rifda, ta’rifning ma’nosi, qanday bo‘lishidan qat’i nazar, ta’riflash ma’nosi bilan to‘liq belgilanadi, shuning uchun u juda kengmi yoki tormi degan savol shunchaki qo‘llanilmaydi.
Shartli ta’riflar haqida yana bir narsani yodda tutish kerak: Agar siz atamani bir necha marta aniqlasangiz, ta’riflarning tengligiga ishonch hosil qiling. Aks holda, mos kelmaydigan ta’riflar tufayli chalkashliklar paydo bo‘lishi mumkin. Aniq inkor – bu hisobot va taxminiy ta’riflar orasidagi narsadir. Aniq ta’rifning vazifasi atama- ning ma’nosini yanada aniqroq qilishdir. Deylik, avtobus kompani- yasi keksa odamlarga chegirmalar bermoqchi. Agar kompaniya shunchaki «keksa odamlar to‘liq narxning atigi 50 foizini to‘lay- dilar» deb e’lon qilsalar, bu juda noaniq bo‘ladi, chunki odam qa- chon qariganligi aniq emas. Ba’zilar 60 yoshga to‘lgan deb aytishsa ham, boshqalari rozi bo‘lmasligi mumkin. Nizolarni va noaniqlikni oldini olish uchun kompaniya keksa odamni «65 yosh va undan katta bo‘lgan har qanday odam» degan ma’noni anglatishi mum- kin. Ushbu ta’rif qisman shartli, chunki 64 yoki 66 yoshdan farqli o‘laroq, 65 yoshni kesuvchi nuqta sifatida tanlashining o‘ziga xos sababi yo‘q. Bolalarni «keksa» deb tasniflaydigan ta’rifni qabul qilish noo‘rin. Ko‘rib turganimizdek, aniq ta’riflarning asosiy vazi- falaridan biri bu qonunlar va qoidalarni aniqroq qilishdir, shuning uchun ularning qo‘llanilishida noaniqliklar kam.