Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

muhim va nomuhim; 3) zaruriy va tasodifiy; 4) ijobiy va salbi- yga bo‘linadi. Belgining faqat bir predmetga xos bo‘lganlari yakka, bir qancha predmetlarga xos bo‘lganlari umumiy belgilar hisobla- nadi. Masalan: Xitoyning dunyoda aholisi soniga ko‘ra eng katta davlat ekanligi yakka belgi, Osiyoda joylashgan davlat ekanligi umumiy belgi hisoblanadi.

Tushunchada predmet o‘zining muhim belgilari orqali fikr qilinadi, nomuhim belgilar predmetda mavjud bo‘ladi, lekin un- ing mohiyatini ochib bermaydi. Masalan, o‘simliklarning bir yil- lik yoki ko‘p yillik ekanligi muhim belgi, kim tomonidan ekilgan- ligi nomuhim belgi hisoblanadi. Ba’zi hollarda muhim belgilar nomuhimga, nomuhim belgilar esa muhimga aylanadi.

98

	Tushuncha
yakka				umumiy
muhim				nomuhim
zaruriy				tasodifiy
ijobiy				salbiy

7.1-rasm. Predmet belgilariga ko‘ra tushuncha turlari¹⁰.

Zaruriy belgilar predmetning mavjudligi bilan uzviy bog‘liqdir va uning yo‘qolishidan predmet ham mavjud bo‘lmaydi. Tasodifiy belgilarning yo‘qolishidan predmet o‘z mohiyatini yo‘qotmaydi. Avtomobilning rangi tasodifiy belgi, uning dvigatelining mavjudligi zaruriy belgi. Ma’lum xossalarning mavjud va mavjud emasligiga qa- rab belgilar ijobiy va salbiy belgilarga bo‘linadi. Masalan, talabalarni qobiliyatli(ijobiy) va qobiliyatsizlarga (salbiy) ajratish mumkin.

Tushuncha tafakkur shakli bo‘lganligi uchun yuqorida aytilga- nidek sezgi, idrok va tasavvurdan farqli o‘laroq unda predmetning yaqqol obrazi emas, balki abstrakt obrazi aks etadi. Tushuncha predmetlarning muhim belgilarini in’ikos qilishi, mohiyatini aks ettirishi bilan hissiy bilish shakllariga ko‘ra borliqni chuqurroq, to‘laroq ifodalaydi.

Tushuncha inson miyasida to‘g‘ridan-to‘g‘ri aks etmasdan, ma’lum bir mantiqiy usullardan foydalanish orqali hosil bo‘ladi. Bu usullarga taqqoslash, analiz, sintez, abstraktsiyalash, umum- lashtirish kiradi:
¹⁰ Mualliflar tomonidan tayyorlangan.