Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

150

TANA FIKRLASH. IJODIY BOSIM

1. Tana orqali fikrlash va uning ahamiyati.

2. 
   Ijodiy bosim (bosim ostida fikrlash) va uning element- lari.
   

3. Ijodiy bosimni (bosim ostida fikrlashni) takomillasht- irish usullari.

Mavzuni o‘zlashtirish jarayonida talaba:

• 
  tana orqali fikrlash, uning mazmun-mohiyati; bosim ostida fikrlash va uning elementlari, shuningdek, aqliy hujumdan samarali foydalanish qoidalari va usullari haqida tasavvur va bilimga;
  
• 
  tana orqali fikrlash jarayonini amalga oshirish, bosim ostida
  

fikrlash va uning elementlarini tahlil qilish, bosim ostida fikrlashda ishchi holatga qarab eng ma’qul usulni tanlash ko‘nikmalariga;

• 
  tana orqali fikrlash jarayonini samarali qo‘llash, bosim ostida
  

samarali fikrlashni tashkil etish, vaziyat va muhitga qarab bosim os- tida fikrlash elementini tanlash, bosim ostida fikrlashni takomillasht- irishning samarali usullardan foydalanish malakasiga ega bo‘ladi.

11.1. Tana orqali fikrlash va uning ahamiyati

Siz o‘ylayotganingizda tanangizga nima bo‘ladi? Javob berish uchun bu oddiy savol deb o‘ylashingiz mumkin: bu fikr sizning mi- yangizdagi biron bir narsani qilishga majbur qiladigan so‘zlardir, to‘g‘rimi? Aslida, bu savol olimlarni o‘nlab yillar davomida qiynab kelgan va aniq javob hali ham tadqiqot mavzusi bo‘lib qolayotgan nar- sadir. Shu sababli, bu sxemasi shaklida aniq ta’riflanadigan narsa emas.

151

Fikr nima? Fikrlash paytida tanangizda sodir bo‘ladigan vo- qealarni tasvirlashning birinchi muammosi shundaki, fikrni tashkil etadigan narsalarga hamma ham qo‘shilavermaydi. Bir qarashda, ehtimol siz fikrni o‘zingiz aytadigan narsa deb o‘ylaysiz.
Masalan, bugun ertalab divanda yotganingizda «Men turmoq- chi emasman» degan fikr paydo bo‘lishi mumkin edi.
Keling, bir muncha vaqt o‘tib, nima ekanligini aniqlab olish uchun o‘ylab ko‘ring.
«Men yotoqdan turishni istamayman» degan fikr sizning o‘z- o‘zidan paydo bo‘lgan narsa emasmi? Yoki bunga biron narsa sa- bab bo‘lganmi? Bu shunchaki miyangizning jismoniy jarayoni yoki tasavvuri, ruh yoki boshqa mavjudot kabi chuqurroq narsaning namoyon bo‘lishimi? Bu jiddiy o‘ylab ko‘rish kerak bo‘lgan narsa. Olimlar reduksionistik nazariyani qo‘llashi va fikrlar shun- chaki miyadagi kimyoviy o‘zgarishlar bilan tushuntirilishi mum- kin bo‘lgan jismoniy qismlar ekanligini taxmin qilishlari mumkin bo‘lsa-da, faylasuflar yoki boshqa nazariyotchilar sizning ongingiz tanangizdan ajralib turadi va sizning fikrlaringiz jismoniy qismlar
emas degan dualistik nazariyani ilgari surishlari mumkin.
Buning hammasi, agar biz o‘ylayotganimizda tanamizda (yoki aniqrog‘i miyamizda) nima sodir bo‘lishini ko‘rib chiqmoqchi bo‘lsak, unda hech bo‘lmaganda fikrlarimiz tanamizga ta’sir qilishi mumkinligini tan olishimiz kerak.
Fikrlar miyamizga va tanamizga ta’sir qilishi mumkinligini bil- ganimiz sababli, keling, ularning buni qanday amalga oshirayot- ganini va ong ostida nima bo‘layotganini aniq ko‘rib chiqaylik.