Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

Odam gen etik ob’yekt sifatida genetika fanida irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonunlari n o 'x at, drozofila m eva pash- shasi, n eytrospora, ichak tayoqchasi b ak te riy a la rid a ixtiro qilingan.
O'simlik, hayvon va m ikroorganizm larda turli genetik ta d ­ qiqotlar olib borish mumkin. Biroq o'simlik, hayvon va m ikro­ organizm larda q o 'llanadigan genetik usullarning barchasini odam larda qo'llab bo'lmaydi. Bunga asosiy sabab, odam faqat biologik rivojlanishninggina emas, balki ijtimoiy omillar m ah- suli hamdir. Shu sababli odam dagi irsiyat va o'zgaruvchanlikni o'rganishda bir qancha qiyinchiliklar uchraydi. A na shu qi- yinchiliklarga to 'x talib o'tamiz.
1. O datda genetik tadqiqotlarni o'tkazish uchun tanlangan organizm lar hayvonlarda irsiy jihatdan sof bo'lishi kerak. G e­ netik jihatdan sof organizm lar o'sim lik va hayvonlarda ind-
briding yo'li bilan olinadi, y a ’ni bir ota-onaning erk ak va urg'ochi individlari o'zaro chatishtirilib, ularning nasli bir necha avlodlarda o'rganiladi. O dam larda bir ota-onaning o 'g 'illa ri begona oilaning qizlariga uylansalar, qizlari begona oilaning o'g'illariga turm ushga chiqadilar. Bu esa odam irsiyatining sof
holda gomozigota bo'lishini cheklab qo'yadi. Binobarin, odam


irsiyatining geterozigota holatda bo'lishi genetik tadqiqotlar- ni olib borishdagi birinchi qiyinchiliklardir.
2. G enetik qonuniyatlarning ilmiy asoslangan bo'lishi uchun tekshirilayotgan organizm lar son jihatdan ko'p bo'lishi shart. Sabab, odam larda bir o ta -o n ad an tug'ilgan farzan d lar soni ko‘p holatlarda 1-4 tadan oshmaydi. Odam naslining kamligi genetik tadqiqot o'tkazishdagi ikkinchi qiyinchilik sanaladi.
3. Odam genetikasini o'rganib borishdagi yana bir qiyin­ chilik ko'payish m uddati bilan bog'liqdir. M a’lumki, bak teriy a­ lar har 30 m inutda, g'o'za o'sim ligi 120-130 kunda, qo'y 6 oyda yangi nasi bergani holda, odam larda yangi naslni olish uchun o 'r tach a 18-20 yil talab qilinadi. Shu bois ham qisqa m uddat ichida biror belgi-xossani 'odam larning bir necha av- lodlarida tadqiq qilish imkoni cheklangan bo'ladi.
4. Hayvon va o'sim liklarda, m ikroorganizm larda tadqiqot - chi xohlagan belgi-xossaga ega organizm larni o'zaro chatish- tirib, yangi nasi olishi mumkin. O dam larda bunday yo'l bilan belgi-xossalarning irsiylanishini o'rganish, qonun bo'yicha ta- qiqlanadi. Tadqiqotchi xohlagan erkak va ayol shaxslarni ni- kohlashi m um kin emasligi, odam genetikasidagi qiyinchiliklar- dan y ana biri hisoblanadi.
5. H ar q an d ay organizm larda belgi-xossalarning rivojla­ nishi bir tom ondan genotipga, ikkinchi tom ondan tashqi m u­ hit omillariga bog'liq. M a’lumki, hayvon va o'sim liklar ustida tajriba olib borilganda, turli xil irsiy xususiyatlarga ega bo'lgan organizm larni bir xil m u h itd a o 's tirib , u lar orasida paydo bo'lgan farqlardan irsiy omillar ulushi aniqlanadi. Lekin odam lar turli ijtim oiy va iqtisodiy m uhitda yashaganlari sababli, egi- zaklarni hisobga olm aganda, bunday sharoitni tug'dirishning im koniyati juda kam ekanligiga ishonch hosil qilamiz. Bu ham odam dagi irsiyat va o'zgaruvchanlikni o'rganishdagi qiyinchi- liklardan biri.
A n a s h u q iy in c h ilik la rg a q a ra m a y , odam ir s iy a t i va o 'zgaruvchanligini o 'rganish nihoyatda zarur. U ning z a ru r ­ ligi b irin ch id an , m ikroorganizm lar, o 'sim lik lar, h a y v o n la r­ da ixtiro qilingan irsiyat qonunlari odam larda ham o'z qim -
m a tin i saqlaydim i, degan m uam m oni hal etish b o 'lsa , ik-


k inch id an , k erak li b e lg i- x o ssalarn in g irsiy lan ish in i bilish, oilani rejalashtirish, irsiy kasallik tu rlari, sabablarini aniq­ lash, u larning oldini olish choralarini ishlab chiqish uchun k e ra k .'